یک اسطوره‌پژوه معتقد است، رنگ‌های پرچم ایران با درایت بسیاری و بنا‌بر پایۀ کارکردهای سه‌گانه و سه طبقۀ اصلی شهریاران، جنگاوران و پیشه‌وران انتخاب شده است. شعار کورش نیز که می‌گوید من از سه چیز دروغ، دشمن و خشکسالی برای ملت خود بیم‌ناک هستم، به این سه مورد اشاره می‌کند.

بهمن نامور‌مطلق در گفت‌وگو با ایسنا دربارۀ نشانه‌شناسی پرچم ایران بیان کرد: «بسیاری از پرچم‌ها تک‌رنگ و منوکروم هستند اما پرچم ما سه‌رنگ است. همنشینی سه رنگ و تنوع قومی، مذهبی و تاریخی در پرچم ایران به معنای این است که ما کشوری نیستیم تا بخواهد خودش را یک‌دست کند. ایران کشوری با تنوع‌ها است و همین امر سرمایۀ اصلی ایران محسوب می‌شود. ایران به‌تنهایی به اندازۀ یک قاره، تنوع قومی و فرهنگی دارد. خوشبختانه این تنوع در پرچم ما نیز دیده می‌شود و این یکی از امتیازهای پرچم کشور ماست که نشان می‌دهد یک‌دست نیست».

او با بیان اینکه این تنوع رنگی ۱۰‌رنگ نیست، بلکه فقط سه رنگ است، افزود: «وقتی می‌گوییم سه رنگ، به‌یاد برخی از تئوری‌های اسطوره‌شناسی مثل سه‌گانه‌های ژُرژ دومزیل می‌افتیم که معتقد است تمدن‌های هند و اروپایی که ایران هم یکی از آن‌هاست، بر پایۀ کارکردهای سه‌گانه استوار شده‌اند، یعنی سه طبقه و سه فعالیت اصلی که شهریاران، جنگاوران و پیشه‌وران بوده‌اند. کار شهریاران مدیریت، جنگاوران مبارزه و دفاع و کار پیشه‌وران تولید بوده است».

این اسطوره‌شناس اضافه کرد: «جالب است که رنگ پیشه‌وران سبز و به گیاهان مرتبط می‌شود، رنگ جنگاوران سرخ و رنگ شهریاران سفید است. شاید کسی که این رنگ‌ها را انتخاب می‌کرده است، خودآگاه به این تئوری توجه نداشته اما ناخودآگاه به این مسئله توجه داشته است. شعار کوروش که می‌گوید «من از سه چیز دروغ، دشمن و خشکسالی برای ملت خود بیم‌ناک هستم» نیز به همین سه مورد اشاره می‌کند. دروغ برای شهریاران بزرگترین بیم است، دشمن برای جنگاوران و خشکسالی برای پیشه‌وران بزرگ‌ترین خطر است زیرا کار اصلی آن‌ها کشاورزی و دامداری است».

پرچم یک نوع نقاشی ضمیر ناخودآگاه است

نامور‌مطلق ادامه داد: «ما ارتباط عمیقی بین سه‌گانه‌های تمدن هند و اروپایی و سه‌گانۀ پرچم ایران می‌بینیم. شاید هیچ‌یک از کشورهای تمدن هند و اروپایی به‌صورت خود‌آگاه و ناخودآگاه و با این درایت رنگ‌های پرچم خود را انتخاب نکرده‌اند. رنگ‌هایی که با نظریه‌ها، رسم‌ورسوم و ساختار اجتماعی و باستانی تا این حد نزدیک باشد. این امر نشان می‌دهد ایرانی‌ها نسبت به پرچم خود حساسیت دارند، به همین دلیل نسبت به آن در طول تاریخ توجه داشته‌اند و پرچم را بومی می‌دانستند که به وسیلۀ آن ضمیر ناخودآگاه اجتماعی خودشان را نقاشی کنند تا دیگران آن را ببینند. در واقع پرچم یک نوع نقاشی ضمیر ناخودآگاه است که آرزوهای نهانی و عناصر بنیادین ما را به تصویر بکشد یا افشا کند».

او با بیان اینکه پرچم به نوعی یک جمعیت و گروهی را نمایندگی می‌کند، اظهار کرد: «از قدیم گفته‌اند برای آنکه گروهی بتوانند همبستگی و انسجام خود را نشان دهند باید زیر یک بیرق بروند. پرچم، بیانگر وحدت و انسجام اجتماعی است و با خود نشانه‌ها و نمادهایی از جمعیتی که نمایندگی می‌کند، دارد. برای مثال، برخی از کشورها برای آنکه نزدیک دریا هستند، کشش‌ها، آرزوها و روایت‌های دریایی دارند و رنگ آبی را به‌عنوان دریا در پرچم خود استفاده می‌کنند. پس پرچم‌ها علاوه بر اینکه علامتی هستند که افراد همگن، هم‌گروه، هم‌آرمان و هم‌آرزو را دور‌هم جمع می‌کنند در عین حال افشا‌کنندۀ حال آن‌ها و آرزوهایشان نیز هستند».

این مدرس دانشگاه بیان کرد: «با توجه به اینکه ایران یک سرزمین کهن است و در این‌باره کمتر سرزمینی مثل فلات ایران دارای تمدن‌ها و فرهنگ‌های گوناگون بوده، طبیعی است این فرهنگ‌ها و تمدن‌ها برای خودشان علائمی داشته‌اند. بر اساس شواهد، یکی از اولین درفش یا پرچمی که می‌توان از آن یاد کرد، درفشی است که در شهداد کرمان پیدا شده است. البته همۀ اقوام برای خودشان درفش‌هایی داشته‌اند و در سرزمین ما به دلیل قدمتی که دارد، درفشی که پیدا شده است جزو قدیمی‌ترین‌ها است».

یکی از مهم‌ترین نشانه‌هایی که می‌تواند ملت‌ها را از هم جدا کند، پرچم‌ها هستند

نامور‌مطلق با بیان اینکه نشانه‌هایی مثل خورشید، شیر، بز و انسان روی این درفش وجود دارد که منتقل‌کنندۀ پیام‌هایی از آداب و رسوم مردم تمدن آن منطقه است، گفت: «پرچم امروزی ما مثل پرچم‌های سایر کشورها نماد و نشانۀ جامعه و فرهنگ ماست. امروزه یکی از مهم‌ترین نشانه‌هایی که می‌تواند ملت‌ها را از هم جدا کند، پرچم‌ها هستند. شاید هیچ علامت و نشانی به اندازۀ پرچم نتواند یک ملت را نمایندگی کند به همین دلیل برای آنکه در هر جایی بخواهند حضور ملت‌ها را به تصویر بکشند به پرچم‌های آنان مراجعه می‌کنند».

او ادامه داد: «پرچم‌ها در بسیاری از سازمان‌های سیاسی مثل سازمان ملل یا در میادین ورزشی نماد و نمایندۀ عالی ملت‌ها و جامعه هستند و کارکردهای نشانی و نمادین دارند. پرچم فعلی ما دارای دو نظام نشانه‌ است. از یک طرف نظام نشانه‌ای رنگ‌ها و از طرف دیگر نظام نشانه‌ای کلام را داریم. در گذشته نظام فیگوراتیو مثل شیر، خورشید و شمشیر هم داشته است و این جنبه بعد از انقلاب حذف شده و به جای آن کلام گذاشته‌ شده است که در دو سطح روی پرچم ما حضور دارد. یکی به صورت موتیف یا ترنج مرکزی که واژۀ «الله» به شکل دایره‌‌وار است و تا حدودی خورشید را نمایان می‌کند و در وسط پرچم قرار دارد».

این اسطوره‌شناس اضافه کرد: «۲۲ الله اکبر با توجه به ۲۲ بهمن ماه که نماد انقلاب است روی پرچم ما اضافه شده است.  بعد از انقلاب عناصر کلامی به پرچم اضافه شده و عناصر فیگوراتیو یا آیکُنی از آن کم شده است که این موضوع معناهای بسیاری دارد، زیرا به عبارتی شمایل‌شکنی و به جای آن کلام اضافه شده است که با روح اسلامی همراه‌تر باشد، زیرا اسلام بیشتر بر اساس کلمه و نوشتار استوار است. کتاب آسمانی مسلمانان نیز نوشتاری و کلامی است. بنابراین با این تغییر، پرچم کشورمان را اسلامی‌تر کردیم که شاید کمی از وجه ملی آن کاسته شد. اصولا در وجه علمی در اغلب موارد تصویر هم بوده است. در طراحی جدید سعی شده کلام تا حدودی شبیه خورشید باشد».

نماد رنگ‌های پرچم ایران چیست؟

نامور‌مطلق به سه رنگ سبز، سفید و قرمز پرچم ایران اشاره کرد و افزود: «در نشانه‌شناسی رنگ‌ها، سبز رنگی است که ایرانی‌ها از گذشته در پرچم استفاده می‌کردند و یکی از رنگ‌های پرچم ساسانیان هم بوده است اما در عین حال رنگ خرمی، سر زندگی و برای ایرانی‌ها رنگ سرو که نماد افراشتگی، نامیرایی و اسلامی است، به همراه دارد. رنگ سبز معناهای بسیاری دارد و به بخش‌های مختلفی ارجاع می‌شود. ما در رنگ سبز، طبیعت، ایرانی‌بودن و اسلامیت را می‌بینیم. برخی از کشورها مثل عربستان سعودی هم از رنگ سبز که نماد مذهبی دارد، برای پرچم خود استفاده کرده‌اند».

او دربارۀ رنگ سفید توضیح داد: «این رنگ به معنای پاکی و صلح است که در بسیاری از پرچم‌های دیگر هم استفاده شده. سفید، رنگ لباس ایرانی‌های پیش از اسلام بوده است و اسلام نیز به همان اندازه که رنگ سیاه را مکروه می‌داند، استفاده از رنگ سفید را توصیه کرده است. پرستاران و پزشکان در همۀ دنیا نیز لباس سفید به تن می‌کنند و حتی برای مردگان که نماد پاکی و تولد است از لباس سفید استفاده می‌کنند. رنگ سفید در ایران جایگاه برجسته‌ای داشته است».

این مدرس دانشگاه همچنین درباره رنگ سرخ در پرچم ایران اظهار کرد: «در نهایت رنگ سرخ را داریم که آن هم جنبۀ جهانی دارد. از طرفی رنگ خون و از طرف دیگر رنگ نشاط و انرژی است. این رنگ موجب می‌شود انسان‌ها احساس زندگی کنند، زیرا این رنگ نشان‌دهندۀ آتش درون اجتماعی است و نماد مقاومت، مبارزه و دفاع از وطن تا سرحد از دست‌دادن خون را دارد. برخی از پرچم‌ها مثل کشور چین و ترکیه فقط قرمز هستند اما این رنگ یک سوم پرچم ما را تشکیل داده است».

پرچم هر کشوری ناموس آن محسوب می‌شود

نامور مطلق با بیان اینکه اگر یک نفر پرچم کشور ما را خوب مطالعه کند می‌تواند با روح ملت ایران آشنا شود، گفت: «زیرا پرچم ایران روح ملت ما را نمایندگی می‌کند و می‌توانیم به واسطۀ آن روح ملت را بشناسیم. انتخاب رنگ‌ها و تنوع آن به جا و درست است که باید به آن توجه کنیم و ارج بگذاریم. پرچم هر کشوری مقدس است، زیرا بالای سر یک ملت قرار می‌گیرد، به همین جهت پرچم برای هر کشوری ناموس آن محسوب می‌شود و اگر می‌خواهیم به یک ملت احترام بگذاریم، باید به پرچم آن کشور احترام بگذاریم؛ زیرا پرچم‌ها فقط نمایندۀ دولت‌ها نیست».

او بی‌احترامی به پرچم‌ها را بی‌احترامی و دشنام به ملت‌ها دانست و اضافه کرد: ا«ین امر می‌تواند موجب خصومت و کدورت بین کشورها شود. ما باید به عنوان یک کشور صاحب فرهنگ، ادب و معرفت مراقب پرچم خودمان باشیم که مورد بی‌احترامی قرار نگیرد و باید برای این کار پرچم‌ کشورهای دیگر را هم مورد بی‌احترامی قرار ندهیم. به‌عقیدۀ من صحنۀ چالش و نبرد در حوزۀ پرچم‌ها نیست، بلکه در حوزه‌هایی مثل فرهنگ و اقتصاد است. ما باید در رقابت و مبارزه، فرهیختگی داشته باشیم. نوع ایستادگی بسیار مهم است و مردم دنیا منتظر هستند ببینند ما چگونه ایستادگی و مبارزه می‌کنیم. این ایستادگی با آتش‌زدن پرچم، مناسب یک کشور بزرگ فرهنگی نیست. روش‌های بسیار نافذتر، جدی‌تر و عمیق‌تری وجود دارد که ما باید از آن‌ها استفاده کنیم».

نویسندۀ کتاب «در‌آمدی بر اسطوره‌شناسی» در پاسخ به این پرسش که «فلسفه‌ای از پرچم ایران در شبکه‌های اجتماعی وجود دارد که رنگ سبز پرچم ایران را نشان‌دهندۀ سبزی شمال کشورمان، رنگ سفید نشان‌دهندۀ کویری نقاط مرکزی و رنگ سرخ را نشان‌دهند‌ۀ غروب نقاط جنوبی و خون شهیدان می‌داند. چنین استدلالی تا چه اندازه می‌تواند درست باشد؟» توضیح داد:  «من چنین روایتی را به صورت دقیق نشنیده‌ام اما ویژگی نماد همین است. به گفته «هانری کربن» نماد آن چیزی است که هیچ‌گاه یک‌بار برای همیشه رمز‌گشایی نمی‌شود.  یعنی اگر بتوانیم پرچم را نماد محسوب کنیم که ویژگی نمادین هم دارد هر‌کس می‌تواند برداشت خودش را از آن داشته باشد یا هر دوره می‌توان از آن برداشت تازه‌ای کرد».

اگر نماد منجمد شود، دیگر نماد نیست

نامور‌مطلق با بیان اینکه ویژگی نماد همین است، افزود: «هر‌کسی که به نماد می‌رسد، برداشت خودش را از آن می‌کند. اینکه این سه رنگ می‌تواند به سه منطقۀ ایران مرتبط باشد خوب است و نمی‌توان گفت این موضوع واقعیت دارد یا نه. نماد به ما امکان خوانش‌های گوناگون را می‌دهد و تا بی‌نهایت می‌توان از پرچم تفسیرهای تازه کرد و کسی هم نمی‌تواند بگوید اشتباه است».

او بیان کرد: «این تفسیرها تا جایی که با روح کلی مغایرت نداشته باشد، درست است. هر تفسیری به غنای پرچم اضافه می‌کند. تنها چیزی که می‌توان درباره این تفسیر سؤال کرد این است که سفیدی وسط پرچم به چه چیزی مربوط می‌شود؟ چون رنگ وسط پرچم کشور ما خاکی نیست که بگوییم به کویر ایران مربوط می‌شود».

این اسطوره‌شناس دربارۀ اینکه شاید مقصود از رنگ سفید شوره‌زار است، گفت: «میانۀ ایران شوره‌زار نیست و این تفسیر ضد ایرانی است. زیرا ما در میانۀ کشورمان باغ‌ها، کوهستان‌ها، رودخانه‌ها و بیشه‌های بسیاری در کنار کویر داریم. کویرهم بیشتر جنبه خاکی دارد تا شوره‌زار. نمی‌توان تمام میانۀ ایران را شوره‌زار بدانیم زیرا شوره‌زار جنبۀ مثبتی ندارد. من با جنبۀ سفید ناهم‌خوان هستم اما با کلیت آن مشکل ندارم و معتقدم اگر نماد منجمد شود، دیگر نماد نیست پس نماد همیشه آمادۀ خوانش تازه است».