۴. درک طبیعت
طبیعت برای انسان یکی از مهم‌ترین منابع شناخت به شمار می‌رود. تمدن کهن ایران پیش از اسلام، طبیعت و مظاهر آن همچون آب و درخت را نماد الهه‌های یاور اهورامزدا و به نوعی عناصر مقدس به شمار می‌آورد. مذاهب شرقی همچون بودیسم و تائوئیسم و نگاه وحدت وجودی آنها نیز طبیعت را حقیقت و اجزای آن را مقدس می‌شمارد.
فرهنگ اسلامی نیز با تعبیر جدیدی از خدا و وجود، طبیعت را آیه‌ای الهی معرفی می‌کند و عناصر آن را همچون سایۀ شی‌ء، سطح نازل حقیقت می‌شمارد؛ توصیه‌های مکرر قرآن برای دقت و تأمل در طبیعت و نظر به عناصر آن برای شناخت خداوند، بیان‌کنندۀ ارتباط مستقیم میان شناخت طبیعت و خداست. از این روست که مهم‌ترین ویژگی‌های شهر اسلامی، طبیعت‌گرایی و مجاورت با عناصر طبیعت شناخته شده است.
سواحل، برای ارتباط مستقیم با طبیعت و آب که به عنوان مهم‌ترین عنصر طبیعی و منشأ حیات و همه زندگی شناخته می‌شود، جایگاه مهمی در ایجاد شرایط رشد انسان دارد. اگر تأمل، تدبر، بصر و نظر در طبیعت به عنوان راه‌های شهودی کشف حقیقت و انعکاس هستی بر قلب انسان معرفی می‌شود، برای تحقق آن به وسایلی نیاز است که مواجهه با جلوه‌های ویژۀ طبیعت از جمله آنهاست. از این رو سواحل دریا و رودها، به کتاب‌های مشحون از حقیقت می‌ماند که باید برای آحاد انسان‌ها تشریح شود تا امکان نقش‌آفرینی آن به عنوان منبع شناخت، فراهم آید.

نتیجه‌گیری
ساحل دریا و رودخانه، قطعه‌ای از طبیعت است که دارای ظرفیت‌های زیاد و ویژه برای پرورش انسان و ارتقای کیفیت محیط زیست است. توجه به قابلیت‌های سواحل، آنها را از پهنه‌هایی معمولی آنچنان که با هر زمینی می‌توان رفتار کرد، متمایز می‌سازد. توانمندی سواحل برای تقویت سازمان فضایی شهر، حفاظت از محیط زیست، توسعۀ عدالت اجتماعی و فراهم‌آوردن امکان شناخت برای انسان‌ها، به آنها نقش ویژه‌ای در برنامه‌‌ریزی‌‌های سرزمین و آمایش و ساخت شهرها می‌بخشد.

نویسنده‌: سیدامیر منصوری/ دکتری مطالعات شهری با تخصص معماری منظر / seyedamir.mansouri@gmail.com
مأخذ: مجلۀ تخصصی معماری منظر ، شمارۀ نهم ، مرداد ۱۳۸۹.