پایگاه تحلیلی - خبری نظرآنلاین

رسانه راهبردی - انتقادی پژوهشکده نظر

لوله­ ها، شاهرگ شکل­ گیری منظر صنعتی شهرهای نفتی خوزستان

چکیده: سرنوشت نفت ریشه در ماهیت لوله­ های انتقال داشت که در مسایل اجتماعی و اقتصادی کشور تاثیرگذاری بود و نمود بارز آن در شهرهای نفتی خوزستان عینیتی آشکار داشت.

کشف نفت در سال 1287 شمسی در جنوب غربی و عواید حاصل از آن زیربنای نوگرایی (مدرنیسم) در کل کشور شد. خوزستان، به واسطه­ تمرکز استقرار عملیات صنعتی و غیرصنعتی نفتی به یکی از آشکارترین جولانگاه­ های تضاد منظر شهر صنعتی در مقابل منظر شهرهای سنتی همجوار خود بدل گشت. ماهیت این نوگرایی، ریشه در خطوط لوله­ های انتقال نفت داشت. لوله ­ها برای انتقال نفت خام یا فناوری­ های نفتی ابزاری مهم با آخرین دستاوردهای فنی بشمار می­ آمدند.

صنعت انتقال به عنوان صنعتی وفادار در کنار پالایش، توانست بنیاد توسعه برای شهرسازی و معماری را فراهم آورد که چه از منظر مسائل فنی، اجتماعی و چه از منظر مسائل اقتصادی، سیاسی در کشور اثرگذار باشد. خطوط انتقال نفت در طول حیات بیش از یکصد ساله­ خود در منظر شهرها، توانست تعیین کننده­ حریم شهرهای نفتی در راه سازی و پیوند آنها به یکدیگر باشد. نخستین خط لوله برای انتقال این سیال اثربخش از مبدا (چاه شماره یک نفتون در مسجد سلیمان) تا مقصد (پالایشگاه آبادان) در طی سال­ های 1289-1291 کشیده شد که با ظرفیت 120 هزار تن در سال توانست در مسیر اتصال مخازن نفتی مسجد سلیمان به پالایشگاه آبادان خالق مسیرهای انسان ساخت نیز باشد.

در حالیکه مسیرهای مناطق مختلف کشور دارای ویژگی­ های انسانی و طبیعی منحصر به فرد خود بودنند، راهسازی در شهرهای نفتی خوزستان دستخوش اقدامات تکنیکی راه­ لوله­ ها شد. در فاصله­ زمانی 1300-1319 چاه­ های گچساران، آغاجری، درخزینه به نفت رسیدند. بنابراین استخراج نفت رونق یافت و به منظور بهره­ برداری هر چه بیشتر از نفت خام علاوه بر افزایش نیروی کار، قطر لوله­ های انتقال نیز افزایش یافته و راه لوله­ های بین شهری بیشتری تا پالایشگاه آبادان و بلعکس شکل گرفت. تلمبه خانه­ ها از دیگر عناصر صنعتی تاثیرگذار در منظر شهر به حساب می ­آمدند که درکنار راه لوله­ها و در فاصله­ مکانی مشخص به منظور پمپاژ نفت از مقصد به مبدا ساخته می شد.

لوله­ ها، شاهرگ شکل­ گیری منظر صنعتی شهرهای نفتی خوزستان
تصویر 1: راه لوله های نفتی، مکانی سرگرم کننده برای تجمع کودکان در شهرهای نفتی خوزستان بوده است.

تلمبه­ خانه­ کوت عبدالله سر راه اهواز به آبادان یکی از مهمترین تلمبه ­خانه­ های خطوط لوله بشمار می رفت که توانسته تا به امروز به کار خود ادامه دهد. در جوار این عنصر صنعتی، که در سال 1318 با قطر لوله ­ای به وسعت 4 اینچ با کمک مهندسین تعلیم دیده­ ایرانی احداث شده بود و می ­توانست نفت خام را با ظرفیت یکصد هزار تن در سال جابجا نماید، فضاهای درون شهری متفاوتی شکل گرفت. از نظر پدیدار شناسی، راه لوله­ «کوت عبدالله» با تلمبه­خانه­ آن در دیدگاه مخاطب عام یک ساختار فیزیکی در منطقه به شمار می رفت که توانست تعریف کننده­ قلمروهای رفتاری برای ساکنین منطقه از دیدگاه خاص شود و فعالیت بشکلی پویا در جوار لوله­ ها شکل گیرد.

افزایش قطر لوله­ های انتقال در اطراف تلمبه ­خانه، مکانی سرگرم کننده برای تجمع کودکان منطقه بود و از نشستن  و یا حتی راه رفتن بر روی لوله ­هایی که در درون خود سیالی مهم با دمای بسیار پایین­ تر از محیط را انتقال می داد، ساعت ­ها لذت برده و اوقات فراغت خود را سپری می­ کردند و فضایی خاطره ­انگیز در باورهایشان شکل می گرفت. منظر لوله های نفتی برای ساکنین منطقه تداعی امنیت، آسایش و نشانه­ شهری منحصر بفردی بود که بواسطه­ صنعت در روان مردم خوزستان شکل گرفت که تاکنون کمتر در پژوهش­ ها مورد توجه بوده است. در فاصله­ زمانی 1320-1330 ظرفیت انتقال نفت به دویست پنجاه هزار تن در سال رسیده بود.

لذا با توجه به این میزان بهره ­برداری از صنعت و انتفال آن به پالایشگاه راه لوله ها عامل پیوند دهنده مهمی بین شهرهای گچساران- امیدیه- آغاجری-لالی- اهواز به آبادان بودند. چنانچه در سال 1334 با صلاح دید دولت، تصمیم به ایجاد یک خط لوله­ سرتاسری از آبادان به پایتخت گرفته شد تا مسائل اقتصادی به طور مستقیم تحت کنترل و نظارت شرکت نفت ایران قرار گیرد. به همین منظور در سال 1345 کارخانه­ لوله­ سازی در نزدیکی اهواز ساخته شد که از مهمترین اتفاقات اقتصادی در تاریخ لوله سازی ایران بشمار می رفت. لذا سرنوشت نفت ریشه در ماهیت لوله­ های انتقال داشت که در سال­های  1337- 1346به اوج تاثیرگذاری هم در مسایل اجتماعی و هم در مسائل اقتصادی کشور رسید که نمود بارز آن در شهرهای نفتی خوزستان عینیتی آشکار داشت.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

غزال مسافرزاده

غزال مسافرزاده

پژوهشگر دکتری منظر، لابراتوار دکتری پژوهشکده نظر
میزان مطالعه مطلب