پایگاه تحلیلی - خبری نظرآنلاین

رسانه راهبردی - انتقادی پژوهشکده نظر

سیمای ­شهر و حکومت ­شهری

چکیده: مدیریت حوزه سیمای شهر، التفاتی به الزامات جامعه مدنی همچون تکثر ندارد و با نوعی از یکسان ­سازی، رفتاری اقدارگرایانه از خود نشان می ­دهد.

سیمای مورد نظر مدیریت شهری تهران کدام است؟ به نظر می­ رسد اگر انبوهی از طرح­ هایی را که در دهه­ های اخیر برای تبیین سیمای مطلوب شهری تهران از تصویب گذشته­ و بعضا به مرحله اجرا رسیده­ اند، مبنای واکاوی نظر مدیریت شهری تهران قرار دهیم با یک تناقض در لایه زیربنای رویکرد به امر سیما و نما روبرو خواهیم شد.

 امروزه اندیشمندان، جامعه را به سه عرصه خصوصی، عمومی و دولتی تقسیم می ­کنند و امکان مشارکت و حضور در تصمیم ­گیری­ های جامعه را به‌شرط وجود مرزهای منطقی میان آن­ها میسر می ­دانند. اما جایگاه فعالیت، ظرف زندگی و عمل جمعی، تعامل و گفتگوی آنها، کالبد شهر و فضای عمومی است؛ از همین رو فضای عمومی تحقق کالبدی عرصه عمومی است و جامعه مدنی مفهومی است که اصولاً در شهر مصداق می­ یابد و از آنجا که یکی از تبلورهای پیشرفت­ های سیاسی و فلسفی در هر عصر و جامعه ­ای کالبد شهرها است، طبیعتاً انتظار نابجایی نیست اگر رشد یا زوال اندیشه سیاسی و فلسفی را بتوان در سیمای شهر قرائت کرد. تفکیک عرصه ­های عمومی، خصوصی و دولتی در فضای ذهنی جامعه مدنی در اندیشه متفکران، در عینیت شهر هم قابل ‌پیگیری است. یعنی می ­توان عرصه­ های شهری را به همین ترتیب به‌ صورت خصوصی، عمومی و دولتی بازشناسی کرد.

تصویر 1: پروژه نواب، اقتدارگرایی دولتی با حذف بخش مسکونی قدیمی خیابان نواب آن را با بدنه­ های یکنواخت شهری جایگزین کرد. عکس: مهندسین مشاور طرح و معماری.

ارتباط متقابلی بین ظرفِ فضاهای عمومی شهری و مظروفِ کنش ­های عرصه عمومی وجود دارد. کنش ­­های متقابل انسانی که در میان عناصر شهری تبلور پیدا می ­کنند، کالبد شهر را به‌ مثابه تسهیل­ گر یا مانع ساز تعاملات اجتماعی پیش چشم قرار می­ دهند. اما قدرت گرفتن هرکدام از عرصه های دولتی، عمومی و خصوصی در شهر، آنها را به مرکز ثقل برنامه ­­ریزی شهری از جمله در حوزه سیمای ­شهر تبدیل می­­ کند. تسلط فرهنگ ­های سیاسی مختلف در شهر، نظام ­های برنامه ­ریزی مختلفی را به وجود می ­آورد. به‌عنوان مثال؛ در جای که حوزه برنامه ­ریزی به دولت اختصاص دارد، شرایط به گونه ­ای رقم می ­خورد که اهداف مورد نظر دولت پیگیری شود.

به طور کلی در برخی موارد در شهر مدرن، بخش دولتی (حاکمیتی یا ایدئولوژیک) و یا بخش خصوصی با گرایش به سمت حداکثری شدن، عرصه عمومی را تهدید می ­­کنند و در مقابل «حاکمیت شهری» که اصالت عرصه عمومی را پشتیبانی می ­کند، به دنبال «حکومت شهری» است. شهرسازی قرن بیستم در سایه حمایت و اقتدار دولت­ ها (که عمدتاً مبنایی ایدئولوژیک داشتند) با هدف ساماندهی توسعه کالبدی شهرها تأثیر زیادی را از علوم فنی و مهندسی پذیرا شد. اساساً برنامه­ ریزی برای شهر از ابتدا به‌صورت «برنامه­ ریزی دولتی» شکل گرفت و بر اعتقاد به «حق حاکمیت انحصاری دولت» و «مشروعیت دولت» استوار بود. در اینجا به ‌جای شهروند با توده مردم مواجه هستيم. فرد ذره ­گونه ­است و هويتي مستقل از توده ­ای که حاکمان آن را به قالب در می ‌آورند و شكل می ­دهند، ندارند.

تصویر 2 و 3: وضعیت تابلوهای تجاری میدان انقلاب پس از اجرای طرح پیرایش نما. فارغ از نوع کاربری خواه کتاب ‌فروشی و خواه اغذیه ‌فروشی یا کادویی، همه موظف به الصاق یک نوع طرح تابلو، تابلو نوشته و مصالح هستند بدون وجود کمترین امکان ابراز تفاوت. عکس: خبرگزاری تسنیم.

از آنجا که در ایران که درِ طرح­ های شهری همچنان بر پاشنه مدرنیسم وارداتی از نوع جامع و تفصیلی آن می ­­گردد، بسط ید مدیریت شهر بر فضای عمومی، سیمای شهری خاصی را دست­کم در برخی نقاط کلیدی شهر تهران رقم زده است. پروژه نواب (تصویر 1) و طرح ساماندهی سیمای میدان انقلاب از جمله نشانه ­­های تفوق عرصه دولتی بر عرصه عمومی در حوزه سیمای شهری هستند. تفوقی که به دنبال یکسان­ سازی و نفی هر گونه تفاوت در نما است. تا جایی که در میدان انقلاب، یکسان سازی نماها به گونه ­ای است که تشخیص تفاوت کاربری دو تجاری همجوار بدون نزدیک شدن به آنها و قرائت نوشته روی تابلو دشوار است (تصویر 2 و 3). 

به عنوان یک نتیجه مختصر می ­توان به یک تناقض در مدیریت سیمای شهری تهران اشاره کرد و آن اینکه، مدیریت شهری تهران علیرغم تکیه بر ساز و کارهای جامعه مدنی همچون انتخابات، در حوزه مدیریت سیما، التفاتی به الزامات جامعه مدنی همچون تکثر ندارد و در پی نوعی از یکسان ­سازی و شکل ­­گرایی، رفتاری اقدارگرایانه از خود نشان می ­دهد.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

Picture of رضا کسروی

رضا کسروی

دکتری معماری منظر، طراح معماری در مهندسین مشاور
میزان مطالعه مطلب