پایگاه تحلیلی - خبری نظرآنلاین

رسانه راهبردی - انتقادی پژوهشکده نظر

سوء تفاهمی به نام گردشگری مجازی

چکیده: گردشگری مجازی، اکوسیستم گردشگری را مخدوش کرده، تاثیرپذیری اجتماعی و فرهنگی جامعه مقصد، تبادل فرهنگی، تماس میان گردشگران و مردم محلی و ... را نادیده می ‏گیرد.

«گردشگری مجازی»، واژه ‏ای پارادوکسیکال و متناقض است و با فلسفه گردشگری تعارض دارد. ورود به عصر دیجیتال و رشد فزاینده فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی همانند همه کسب وکارها و فعالیت‏ ها، صنعت گردشگری را هم متحول کرده است. در چنین شرایطی «گردشگری مجازی» اشتباه رایج و مصطلحی است که برخی غیرمتخصصین علم گردشگری آن را به عنوان نوعی از انواع گردشگری بکار می‏برند و شگفتی اینجاست که حتی گاهی دانشجویان و دانش ‏آموختگان رشته گردشگری هم چنین اشتباهی مرتکب می‏شوند. ضرورت این توجه لزوم مفهوم ‏پردازی صحیح است که منجر به اندیشه و عمل بهتر می‏ گردد.

گردشگری فراصنعتی اطلاعات ‏محور با زنجیره ارزش طولانی است که این دو ویژگی سبب شده تا فناوری ‏های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی نقش شاهرگ اصلی و ستون فقرات این صنعت را ایفا کنند. از دهه 1990 میلادی فناوری ‌های نوین اطلاعاتی، در زیست ‏بوم گردشگری ظهور کرد و به عنوان سازوکاری برای پردازش، تحلیل، ذخیره‌ سازی و انتشار اطلاعات، گردشگری را متحول نمود و ساختار  این صنعت را به ميزان زيادي از شكل سنتي آن خارج نمود. این تغییر ساختار «گردشگری الکترونیک» یا «گردشگری مجازی» نامیده می ‏شود.

 سیستم‎‏ های رزرواسیون و مدیریت مقصد، دسترسی آنلاین به منابع فرهنگی، ارتباط بی ‏واسطه تأمين ‏كنندگان و گردشگران، اخذ ویزای الکترونیک، دیجیتالیزه بودن فرایندهای زنجیره ارزش، کاربرد فناوري ارتباطي سيار با توجه به استفاده همه‏ گیر از تلفن ‏هاي هوشمند و در نتیجه امکان سفر با دسترسی به اطلاعات شخصي شده و بلادرنگ و ارائه خدمات بر اساس نياز و مبتني بر خصوصيات محيطي گردشگر، بازاریابی شبکه‏ های اجتماعی، سیستم ‏های مسیریابی و راهنمایی، هوش مصنوعي، داده‏كاوي، وب‏‏کاوي و وب ‏معنايي برای ثبت و تحلیل رفتار گردشگران و استخراج الگوهای مرتبط، سیستم ‏های حقیقت مجازی و تورهای مجازی که بصورت سه بعدي، زنده و در حالت ‏هاي 360 درجه مقصد و جاذبه مورد نظر را به نمایش می ‏گذارد، اینها همه فضای دیجیتالی کسب‏وکار گردشگری است. برخی در این فضا با مطرح کردن گردشگری مجازی به عنوان یکی از انواع گردشگری، این حوزه را دچار آشفتگی مفهومی کرده ‏اند و پنداشته ‏اند حضور در سرزمین دیجیتالی وب و مشاهده داده ‏های صوتی، متنی و تصویری، امکان سفرهاي مجازي و غير واقعی به جاذبه‏ های طبیعی، تاریخی، موزه ‏ها، كاخ موزه‏ ها و اماكن باستانی و فرهنگی و … را برای كاربرانی كه قصد مراجعه به اين اماكن و مقاصد ندارند، فراهم می‏ کند. حتی برخی از شهرهای دنیا سیستم‏ های دوربین شهری خود را به سرزمين ديجيتال پيوند داده ‏اند، به طوری که می ‏توان در آنها گشت و عکس یادگاری گرفت. برخی پا را فراتر نهاده و بیان کرده ‏اند که گردشگری مجازی به عنوان نوعی از انواع گردشگری سبب جلوگیري از تخریب مکان‏ هاي مورد بازدید و کاهش تعارض ‏هاي محیطی و اجتماعی است؛ کاهش انواع آلودگي ‏ها و بيماري ‏ها، آسيب ‏رساني به آثار باستاني و ميراث فرهنگي، ترافيك، تصادفات، حوادث مخرب و… از جمله مزاياي گردشگری مجازي است!

قبل از سفر، به ارزیابی و بررسی وضعیت مقاصد بپردازند و تجربه ‏ای مجازی را به مدد تکنولوژی در ذهن خود شکل دهند. گردشگري الکترونیکی (گردشگری مجازی) به معناي گردش یا سفر بصورت الکترونیکی و مجازی نیست. بلکه شامل کلیه اجزاي کسب‏وکار (تجارت و بازاریابی الکترونیکی، مالی، مدیریت منابع انسانی و تحقیق و توسعه الکترنیکی و…) و همچنین راهبردهاي الکترونیکی شامل برنامه ‏ریزي و مدیریت الکترونیکی براي کلیه بخش ‏هاي این صنعت است. تعاریف و مدل‏ های ارائه شده در خصوص گردشگری الکترونیک، گردشگری هوشمند، گردشگری دیجیتال و یا گردشگری مجازی هم دال بر همین مفهوم است و آن را بخشی از سیستم بازاریابی و مدیریت مقصد دانسته‏ اند.

از دیگر سو تعاریف و مدل‏ های گوناگونی که برای تببین مفهوم گردشگری توسط اندیشمندان و نظریه ‏پردازان این حوزه ارائه شده نشان می ‏دهد که «جابجایی»، «حرکت»، «دوری کردن از فضای زندگی عادی و روزمره»، «بیرن رفتن از محل زندگی خود»، «تعاملات انسانی میهمان- میزبان»، «اقامت موقت در مقصد» و «شرکت و آمیختگی با زندگی مردم محلی و تعامل با آنان » از ارکان اصلی گردشگری است. این موارد که تاکید بر کندن جسم و روح از فضا و محل زندگی روزمره دارد و خصوصا در دنیای امروز از روش ‏های اصولی و شناخته شده برای تجدید قوا و رهایی از تنش ‏ها و استرس‏ ها و قبض‏ ها و گرفتگی ‏های زندگی است، بیانگر این است که گردشگری در فضای مجازی قابل تحقق نیست.

ضروری است گردشگری از هر دو منظر عرضه و تقاضا و تعامل این دو دیده شود. همانطور که بیان شد فن‏آوري ‏های نوین مهم ‏ترین عامل شتاب ‏دهنده صنعت گردشگری بوده و سیستم‏ هاي توزیع آن را متحول نموده است. به بیان بهتر گردشگری الکترونیک یا گردشگری مجازی تماما به دیجیتالیزه شدن بخش عرضه و فرایندهای توزیع تمرکز دارد و همانند همه صنایع دیگر که با به میدان آمدن تکنولوژی ‏های اطلاعاتی فرایندهای تولید و توزیعشان متحول شده، گردشگری نیز به همان اندازه و حتی بسیار بیشتر در این دو بخش تحول پیدا کرده است.

سوء تفاهمی به نام گردشگری مجازی
تصویر1: سوء تفاهمی به نام گردشگری مجازی

اما بخش تقاضا و مصرف گردشگری با توجه به مفهوم و فلسفه آن کلا با مجازی شدن در تعارض و تضاد کامل است. گردشگر وقتی گردشگر محسوب می‏شود که زندگی عادی و محل زندگی روزمره را رها و ترک نماید. چه کسی می‏تواند مدعی شود آن‏که مقابل یک صفحه نمایش، خواه کامپیتر شخصی خواه یک اسمارت فون، نشسته و بر مبل خویش لم داده و از سایت ‏های طبیعی یا فرهنگی بازدید می‏کند، از زندگی روزمره و عادات همیشگی فاصله گرفته؛ اتفاقا برعکس، دنیای امروز مردمان که تماما شده حضور در صفحات مجازی و رتق و فتق امورشان از طریق آن و گردشگری مجازی خود عین روزمرگی است.  

بنابراین خلط معنایی گردشگری مجازی آن‏جاست که تصور می‏شود تقاضای گردشگری هم به صورت مجازی قابل تحقق است اما چون فاقد حس حضور در مكان و تجربة زيستن است، شناختي، دستكاري شده و غيرواقعي ایجاد می‏کند. گردشگری مجازی صرفا نقش مكمل براي گردشگري واقعي دارد و بدیهی است گردشگري كه از فضاي مجازي آغاز و به فضاي واقعي ختم شود، آثار و نتايج شناختی و معرفتی آن فزونتر خواهد بود.

گردشگری مجازی، اکوسیستم گردشگری را مخدوش کرده، تاثیرپذیری اجتماعی و فرهنگی جامعه مقصد، تبادل فرهنگی، تماس مستقیم میان گردشگران و مردم محلی؛ گردش و تفریح گردشگر و … را نادیده می ‏انگارد. حتی با پیشرفت‏ های آتی در حوزه هوش مصنوعی که چه بسا امکان تبادل بو، مزه و … هم از بستر مجازی برقرار گردد، باز هم نمی‏ توان آن را یکی از انواع گردشگری دانست زیرا با مفهوم و فلسفه گردشگری در تعارض است.

[1]  مقاله‏ ی با این عنوان به زبان انگلیسی (Virtual Tourism Misunderstood) در سال گذشته در ششمین کنفرانس بین ‏المللی وب ‏پژوهی، توسط اینجانب ارائه شفاهی شد و درSID , IEEE  هم نمایه گردید.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

مهرنوش بسته‌نگار

مهرنوش بسته‌نگار

استادیار پژوهشکده توسعه تکنولوژی جهاد دانشگاهی
میزان مطالعه مطلب