ایجاد سازمان گردشگری در شهرداری عاملی برای اقتدار در حوزه گردشگری
نشست «تأسیس سازمان گردشگری شهرداری؛ هم‌افزایی یا تفرق» با سخنرانی سیدمحسن امامی، مشاور رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، سعید شرف‌دوست، مدیر گردشگری و بافت تاریخی منطقه، الهام فخاری، نائب‌رییس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران و با مدیریت سعید شفیعا، عضو هیأت علمی پژوهشکدۀ نظر، ۹ بهمن ماه در گالری نظرگاه برگزار شد.
نشست با بیان مسأله توسط سعید شفیعا این‌گونه آغاز شد که: «قرار است شهرداری تهران نسبت به ایجاد سازمان گردشگری اقدام کند؛ در این نشست می‌خواهیم بررسی کنیم که ضرورت ایجاد این سازمان در شهرداری تهران چیست؟ در همین راستا ما دیدگاه‌های تصمیم‌گیرندگان از جمله اعضای شورای شهر تهران و مدیران شهرداری را رصد کردیم و متوجه شدیم که برخی این اقدام را موجب فربه‌شدن شهرداری می‌دانند و آن را ابزار مفیدی برای توسعۀ گردشگری نمی‌دانند و برخی هم معتقدند که کار درستی نیست هر واحدی که در دولت وجود دارد، در شهرداری هم ایجاد شود».
وی ادامه داد: «البته نگاه‌های مثبتی نیز در این خصوص وجود دارد شامل اینکه تهران یک شهر تاریخی و کهن است که بعد گردشگری آن مغفول مانده است و توجه به آن در قالب سازمان یک الزام است و اینکه شهرداری تهران چند سازمان دارد که به صورت موازی در این حوزه اقداماتی را انجام می‌دهند و خوب است که سازمان گردشگری ایجاد شود تا سازمان‌های موازی در هم ادغام شوند».
سعید شفیعا در نشست تأسیس سازمان گردشگری در شهرداری تهران
جایگاه مبهم گردشگری در شهرداری
شفیعا تصریح کرد: «مسأله اینجاست که وقتی قرار است یک سازمان جدید ایجاد شود باید اهداف واضح و قابل‌دفاعی برای آن تعریف شود چراکه صرفاً تغییرات سازمانی، یک اقدام رو به جلو نیست. جایگاه گردشگری در شهرداری بسیار مبهم است و تنها جایی که بر آن تأکید شده مادۀ ۷۴ لایحۀ برنامه سوم است که می‌گوید شهرداری موظف است با نهادهای ذی‌ربط برای شناسایی، احیا و تجهیز فضاها در راستای توسعۀ گردشگری شهر تهران با رعایت عدم گسترش تشکیلات و نیروی انسانی جدید همکاری کند. حال سؤال اینجاست آیا به واسطۀ یک مادۀ قانونی، تأسیس یک سازمان صحیح است؟ آیا مسأله‌شناسی از گردشگری تهران انجام شده که ما دنبال تعریف سازمان جدید هستیم؟ و اینکه به‌طور کلی ایجاد این سازمان چه دفاعیه‌ای دارد؟».
سیدمحسن امامی در پاسخ به سؤالات مطرح‌شده بیان کرد: «تئوری تشکیل سازمان گردشگری در شهرداری‌ها از چند سال پیش مطرح شده است و در شهرهای اصفهان و تبریز هم شکل گرفته است، در تهران نیز لایحۀ تشکیل سازمان در دورۀ گذشته به شورا رفت که رأی کافی را از سوی اعضای شورای شهر کسب نکرد اما خوشبختانه اکنون به تصویب اعضای شورای شهر رسیده است و شهرداری باید در این خصوص اقدام کند».
وی با بیان اینکه من مدافع تشکیل این سازمان هستم گفت: «البته اگر در کشور دیگری بودم، مخالف بودم چراکه در بسیاری از نقاط دنیا که صنعت توریسم توسعه‌یافته‌ای دارند، سازمان و وزارتی به‌نام گردشگری وجود ندارد اما در سرفصل مسائل ملی کشور به آن توجه دارند. در خصوص فربه‌شدن ساختار شهرداری باید گفت بله! در برخی موارد نبود برخی سازمان‌ها مفیدتر از بودنشان است مانند سازمان گردشگری، صنایع دستی و میراث فرهنگی که هر چه بزرگتر شد کارایی آن کمتر شد. اما با ایجاد سازمان گردشگری در شهرداری موافقم چون در اینجا همه‌چیز به بروکراسی بر می‌گردد و اگر قوی نباشد نمی‌تواند مأموریت‌های خود را انجام دهد، حتی می‌تواند شهرداری را کوچک کند، چراکه ما تشکیلات متفاوتی در این حوزه در شهرداری داریم مانند سازمان فرهنگی و هنری، فرهنگ‌سراها، شرکت‌هایی مانند برج میلاد و عباس‌آباد، ستاد گردشگری و …، که با ایجاد سازمان گردشگری تمام آن‌ها منحل و در این سازمان ادغام می‌شوند. بنابراین کوچک‌سازی اتفاق می‌افتد و با وجود یک مدیریت واحد می‌توانند هم‌پوشانی و کارایی بیشتری داشته باشد. اما این موضوع یک شرط دارد که این سازمان به اهل آن سپرده شود، چراکه مسألۀ توریسم نه آموختنی و نه صرفاً یک موضوع تجربی است بلکه توریسم فهمیدنی است اگر کسی گردشگری را نفهمد نه می‌تواند اجرا کند نه می‌تواند مدیریت کند».
امامی ادامه داد: «از نظر من گردشگری اولین صنعت دنیا و مهم‌ترین و سریع‌ترین راه برای رسیدن به توسعه و تحول است. در دنیا کشورهای گردشگرپذیر را توسعه‌یافته می‌دانند چراکه الزامات یک کشور توسعه‌یافته باید وجود داشته باشد تا توریسم شکل بگیرد».
مشاور رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در خصوص اهمیت نقش شهرداری در گردشگری اظهار داشت: «در دنیا شهرداری‌ها به نمایندگی از مردم و به عنوان یک نهاد عمومی منبعث از مردم تمام امور را در دست دارند اما در کشور ما این نگاه سنتی به شهرداری وجود دارد که شهرداری صرفاً یک نهاد خدماتی است در حالی که در دنیا موضوعات فرهنگی و اجتماعی در رأس فعالیت‌های شهرداری قرار دارند. اولین وظیفۀ شهرداری این است که شهروندان مناسبی را تربیت کند تا بتوانند در آن شهر زندگی کنند و آن شهر به واسطۀ داشتن این شهروندان توسعه پیدا کند. اما شهروند مناسب کیست؟ کسی که مسائل فرهنگی، اجتماعی، اوقات فراغت، اقتصاد را بفهمد و فرصت درک و آگاهی را داشته باشد. برای داشتن این شهروند لازم است کسانی که انتخاب می‌شوند تا انضمام امور شهرداری را به عهده بگیرند، افراد برگزیده و مطلوب‌تری از بقیه باشند».
امامی با طرح این سؤال که تهران به عنوان پایتخت و بزرگترین قطب گردشگری به چه چیزهایی نیاز دارد؟ گفت: اولین مسأله، گردشگری و اوقات فراغت است و به تبع آن توسعه برای شهروندان، دوم محل تقاطع و تلاقی فرهنگ‌های مختلف به عنوان پایتخت، سوم مرکز مراجعه تمام افراد کشور برای اقدامات سیاسی، اقتصادی و … است علاوه بر آن به لحاظ جاذبه‌های گردشگری هم بالقوه پتانسیل بیشتری از شهرهای دیگر دارد، بنابراین اگر تمام این تشکیلات شهرداری که اکنون کار گردشگری می‌کنند همه یک‌جا ادغام شوند و هم‌پوشانی داشته باشند حتماً فعالیت بیشتری انجام می‌شود. شهرداری‌ها امکاناتی دارند که با توجه به آن امکانات می‌توانند زیرساخت و بستر توسعۀ گردشگری را فراهم کنند».
وی افزود: «شهر گردشگرپذیر، شهری است که تمام نیازهای گردشگران را با کیفیتی مناسب، پاسخگو باشد. نیاز گردشگران متفاوت از نیاز شهروندان است و کیفیت بالاتری را طلب می‌کنند. سازمان گردشگری کشور باید کارش صرفاً سیاستگذاری و نظارت باشد و مابقی اقدامات به بخش خصوصی و عمومی سپرده شود».
سعید شرف‌دوست مدیر گردشگری و بافت تاریخی منطقۀ ۱۲ نیز در ادامۀ جلسه در دفاع از تشکیل سازمان گردشگری در شهرداری گفت: «در مادۀ ۵۵ قانون شهرداری بندهایی وجود دارد که صراحتاً می‌گوید که حفظ و نگهداری بناها و آثار باستانی و تأسیس زیرساخت‌های گردشگری برعهدۀ شهرداری است. در اساس‌نامۀ سازمان رفاه و خدمات شهرداری نیز بندی وجود دارد که می‌گوید برنامه‌ریزی جهت شناسایی و توسعۀ ظرفیت‌های سیاحتی، گردشگری شهر، حمایت‌های اجرایی از بهره‌برداری مطلوب و ظرفیت‌های موجود با هماهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بر عهدۀ شهرداری است که در دورۀ مدیریت شهری قبل چارت گردشگری برای شهردار وقت ارسال شد اما قالیباف حوزۀ گردشگری را بازنگری کرد و نهایتاً این حوزه از زیر نظر سازمان گردشگری با وجود تمام مخالفت‌ها منفک و تبدیل به ستاد گردشگری شد».
وی ادامه داد: «متأسفانه درستاد گردشگری صرفاً برنامه‌ریزی برای برگزاری تور و نشست‌های تخصصی انجام می‌شود، در صورتی که این کار اشتباه است و وظیفۀ ستاد گردشگری شهرداری برگزاری تور و نشست تخصصی نیست».
شرف‌دوست در خصوص وظایف سازمان گردشگری اظهار داشت: «وظایف این سازمان شامل فراهم‌کردن بسترهای توسعۀ پایدار گردشگری است چراکه شهر تهران به عنوان مبدأ گردشگری خارجی و مقصد گردشگران داخلی متأسفانه راهنمای گردشگری ندارد و هیچ زیرساختی برای پذیرایی از گردشگران تدارک ندیده‌ایم. وظیفۀ دیگر ارائۀ تسهیلات در زمینۀ اقامت و اسکان گردشگر است اما ما در بافت تاریخی سرمایه‌گذار را جذب می‌کنیم تا با خرید یک ملک تاریخی و مرمت آن تبدیل به هاستل شود اما چون در شهرداری متولی مشخصی در حوزۀ گردشگری وجود ندارد، واحد شهرسازی شهرداری کار را متوقف می‌کند تا نهایتاً سرمایه‌گذار منصرف می‌شود و بافت تاریخی به انبار و کارگاه و اقامتگاه کارگران تبدیل می‌شود. یکی دیگر از وظایف سازمان گردشگری این است که برای ایجاد زیرساخت‌ها به واسطۀ بخش خصوصی تسهیل‌گری کند».
برای گردشگری تهران هیچ برندسازی انجام نشده است
وی ادامه داد: «از دیگر وظایف سازمان می‌توان به حفاظت از بافت‌های قدیمی و تاریخی با کنترل ساخت‌وساز، بازاریابی و برندسازی برای شهر تهران که هیچ قدم مثبتی برای آن تاکنون برداشته نشده است، تجهیز و مناسب‌سازی فضاهای گردشگری، ارائۀ تسهیلات در زمینۀ جابه‌جایی و حمل و نقل اشاره کرد».
شرف‌دوست در مورد ساختار سازمان گردشگری نیز بیان کرد: «ساختار باید یک ساختار تخصصی باشد و نیاز به جذب نیرو نیست چراکه ما نیروهای زیادی با تخصص‌های مرتبط به‌صورت پراکنده در شهرداری داریم و باید تمام سازمان‌هایی که فعالیت مرتبط دارند در این سازمان ادغام شوند».
آگاه‌سازی شهروندان و مدیران لازمۀ گردشگرپذیرکردن شهر است
در ادامه امامی با بیان اینکه نباید توقع داشت تشکیل سازمان گردشگری معجزه کند گفت: «شاید بهتر باشد که چند سال ابتدایی فقط به آگاه‌سازی در دو حوزۀ شهروندان و آگاه‌سازی مدیران بپردازد تا مسألۀ گردشگری را برای آن‌ها روشن کند».
وی ادامه داد: «شهر تهران دچار فقر مطلق فضاها برای گذارندن اوقات فراغت و استرس‌های روانی است. حتی نمای ساختمان‌ها یکی از مصادیق مؤثر در حوزۀ گردشگری است و باید گفت که اصلاً این شهر برای آدم‌ها طراحی نشده و ما باید شهر را اصلاح کنیم. مردم تفریح ندارند که تا تعطیلات می‌شود به سمت جاده می‌روند و در ترافیک می‌مانند و در این حوزه باید بخش خصوصی کمک کند تا صنعت گردشگری گسترش پیدا کند. اگر هدف درآمدزایی است شهر باید طوری طراحی شود که وقتی گردشگر وارد شهر می‌شود هزینه کند تا زمانی که خارج می‌شود و ماندگاری آن را از طریق ایجاد امکانات و فضای مطلوب اضافه کند نه اینکه گردشگر از شهر فرار کند. این‌ها موضوعاتی است که شهروندان، شهردار و اعضای شورا باید خودشان نسبت به آن آگاهی و اطلاعات کافی داشته باشند تا اگر مدیری خواست تصمیم بگیرد گردشگری را در ذهن داشته باشد».
شفیعا بعد از استماع سخنان سخنرانان گفت: «تمام نکاتی که گفته شد به نظر من خیلی جوهر پررنگی برای تشکیل سازمان ندارد. حال سؤال اینجاست آیا ایجاد یک سازمان به قدرتمند‌کردن شهرداری می‌انجامد؟»
امامی در پاسخ به شفیعا بیان کرد: «شهرداری در حوزه‌های مختلف جایگاه خود را دارد اما چون حوزۀ گردشگری یک متولی قوی ندارد، شهرداری هم در این حوزه قدرت ندارد اما با تشکیل سازمان دارای جایگاه برای پیشبرد برنامه‌ها می‌شود».
یکی از مسئولین اصلی گردشگری شهرداری‌ها هستند
در ادامۀ جلسه الهام فخاری نائب‌رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران با بیان اینکه ما باید گردشگری را در مدیریت شهری سروسامان دهیم گفت: «در حوزۀ گردشگری داشتن زیرساخت بسیار مهم است. چه سازمانی باید زیرساخت گردشگری را ایجاد و از آن نگهداری کند و آن را توسعه دهد؟ باید گفت یکی از مسئولین اصلی گردشگری شهرداری‌ها هستند. از آن‌جایی‌که در این دوره، بنا به خواست مردم قرار است مدیریت شهری تغییر رویکرد داشته باشد، شهرداری دیگر نباید از محل شهرفروشی درآمدزایی کند و ما باید رویکرد درآمدزایی شهر را تغییر دهیم که یکی از سالم‌ترین و ارزش‌آفرین‌ترین درآمدها ار محل گردشگری حاصل می‌شود».
وی ادامه داد: «شهرداری‌ها می‌توانند از دل گردشگری فرصت اشتغال ایجاد کنند. با این دیدگاه، ارتقا ستاد گردشگری به سازمان در شهرداری تهران کاملاً قابل‌دفاع است، ضمن اینکه یکی از مهم‌ترین انواع گردشگری، گردشگری شهری است. این موضوع در تهران بسیار مهم است و تهران می‌تواند شهر دوست‌دار گردشگر باشد».
فخاری با اشاره به نگرانی‌های مطرح‌شده در خصوص ایجاد سازمان گردشگری اظهار داشت: «وقتی گردشگری را از نظر نهادی و تعریف سیستمی در ضعیف‌ترین شکل ممکن به‌صورت ستاد گردشگری داریم حتی اگر یک مدیر اقدام مناسبی بخواهد انجام دهد با موانعی روبه‌رو می‌شود و حتی در موضوع شناسایی فرصت‌های گردشگری نیز کار در قالب ستاد خیلی کند پیش رفته است».
وی اضافه کرد: «ما یک‌سری بنای تاریخی در معرض آسیب داریم که شهرداری بدون داشتن سازمان امکان ورود به آن را ندارد. سازمان می‌تواند درآمد پایدار شهری و نظام دریافت عوارض گردشگری را تعریف کند و همچنین اشتغال ایجاد کند. از طرفی با مسأله عدم انسجام و گسستگی که یکی از آسیب‌های اجتماعی فعلی جامعه است مواجهیم که گردشگری بهترین روش و مکانیستم برای بهبود انسجام و کاهش استرس و نارضایتی است که موجب ارتقاء کیفیت زندگی می‌شود».
این عضو شورای شهر تهران تصریح کرد: «یک نگرانی وجود دارد که با تشکیل سازمان گردشگری در شهرداری، بار سازمانی و تعداد پرسنل اضافه شود که با این نگاه ایجاد این سازمان مشکل‌آفرین است اما قرار نیست نیروی جدیدی بیاوریم بلکه باید از نیروهای مناسب موجود استفاده کنیم».
وی در خصوص تعامل و پای کار آوردن اجزای دیگر گفت: «زیرساخت‌ها باید از طرف شهرداری ایجاد شود اما این موضوع تنها مسئولیت شهرداری نیست و سازمان‌های مربوطه نباید در کار شهرداری اختلال ایجاد کنند که ایجاد سازمان می‌تواند به پیشرفت کار و امکانات قانونی آن اضافه کند و حتی در قالب شورای‌عالی گردشگری به رفع موانع کمک کرد».
