فرایند بررسی نمای ساختمان باید مبتنی بر گفتوگو باشد
نشست « نمای ساختمان، زیبایی با سلیقۀ مردم با مدیران؟» با هدف نقد رویکرد مدیریت شهری در لایحۀ نمای ساختمان‌های ایران با سخنرانی محمد سالاری رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران، عبدالرضا گلپایگانی معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران و سیدامیر منصوری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، ۲۳ بهمن ۱۳۹۷ در گالری نظرگاه برگزار شد.
منصوری به عنوان مدیر این پنل با اشاره به اینکه مقولۀ سیمای شهر و نمای ساختمان یک موضوع سهل و ممتنع است گفت: «در جامعۀ ایران به‌خصوص ایرانِ بعد از انقلاب، با رویکردهایی که در جهت حفاظت و تداوم هویت دینی و ملی مطرح شد، این مطالبه مرتباً تکرار می‌شود که منظر شهر ما باید از وضعیت درخور و متناسب با بعد محتوایی جمهوری اسلامی برخوردار باشد. البته یک تلقی عمومی هم وجود دارد که شهرهای ما به عنوان شهرهای یک نظام اسلامی شناخته نمی‌شوند و نمایندۀ بعد معنوی و ماهوی نظام نیستند».
وی ادامه داد: « این گفتمان که مطالبه مسئولان کشور از سیمای شهری متناسب با شرایط محتوایی نظام نیست، در کنار گفتمان دیگری که در سطح مدیریت شهری تهران برای نظم‌دهی به آشوب نماها وجود دارد، ناخوداگاه باهم تجمیع شده و مطالبه‌ای جدید را به وجود می‌آورند که ما در حوزۀ سیمای شهری باید یک اقدام جدی انجام دهیم و این مسأله را حل کنیم».
سیدامیر منصوری تصریح کرد: «در سال‌های اخیر چندین بار شورای شهر تهران با تعیین ضرب‌العجل‌هایی، شهرداری را مکلف به تهیۀ لایحۀ نما و سیمای شهری، ظرف مدت کوتاهی کرده است. در دورۀ شهرداری محمدباقر قالیباف دستورالعملی تهیه شد و به عنوان ضوابط نما به مناطق ابلاغ و کمیته‌های نما تشکیل شد. وظیفۀ این کمیته‌ها، تأیید نقشه‌های نما بود. بازخوردهای این اقدام خیلی مثبت نبود و معترضین به منظر شهری با مشاهدۀ نتایج اقدامات این کمیته‌ها قانع نشدند. بعد از آن در شورای حاضر مطالبه‌ای برای سامان‌دهی منظر شهر و بازنگری لایحۀ نما و این موضوع که نما یک حق عمومی است و شهر نمی‌تواند نسبت به حقوق عمومی بلاتکلیف باشد، مطح شد».
منصوری با بیان اینکه موضوع نما ظاهراً یک موضوع زیبایی‌شناسی است اظهار داشت: « این کار در کوتاه‌مدت مداخله در حقوق مردم و در بلند‌مدت مدیریت فرهنگ عمومی است و هر دو تبعات زیادی دارد. با تشکیل کمیته‌های نما ما با تضارب دو سلیقۀ مالک و مسئول کمیته _که موجب جدل هم می‌شد_ مواجه شدیم. به نظر ما ریشۀ موضوع نما پاسخ‌گویی به یک سؤال است: مدیریت شهری باید در موضوع نما دخالت کند یا خیر؟»
رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران در پاسخ به این سؤال که آیا مدیریت شهری باید در حوزۀ سامان‌دهی نمای ساختمان و سیما و منظر شهر، ورود کند یا خیر؟ گفت: «بله شهرداری تهران با توجه به راهبرد تعیین‌شده در اسناد بالادستی و مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری باید به سامان‌دهی سیما و منظر شهری ورود کند. ما نیز در شورای چهارم از سال ۹۳ با توجه به دغدغۀ حرفه‌مندان و ذی‌نفعان از طریق ایجاد کمیته‌های نما به این موضوع ورود کردیم تا مسالۀ نمای ساختمان نیز در فرایند صدور پروانه در اولویت قرار گیرد».
سالاری ادامه داد: «از آنجا که طراحی نما حاصل خلاقیت‌های معمارانه و یک موضوع محتوایی است و خیلی نمی‌توان برای آن ضابطه تعریف کرد، بنابراین سه نوع حکم شامل بایدها، نبایدها و توصیه‌ها برای آن تهیه شد تا در کمیته‌های نما ملاک عمل قرار گیرد. البته باید انتقاد کرد که متأسفانه دانشگاه‌ها و پژوهشکده‌ها در این حوزه، تولید دانش قابل‌دفاعی نداشته‌اند تا ما از مبانی نظری تولید‌شده توسط آن‌ها، در عمل و به عنوان یک سند مبنا استفاده کنیم».
وی تصریح کرد: «من معتقدم که پس از دوران گذار و فرهنگ‌سازی عمومی و رسیدن به باورهای مشترک میان جامعۀ شهری و جامعۀ حرفه‌ای، کمیته‌های نما باید حذف شوند. چراکه در آنجا بر اساس سلایق شخصی تصمیم‌گیری می‌شود نه تضارب آرا و با اتکا بر اصول و چارچوب مرتبط. اما از این نظر که در گذشته نمای ساختمان‌ها بدون ضابطه و از طریق کپی‌کاری ایجاد می‌شد، وجود این کمیته‌ها ضرورت دارد».
رئیس کمیسیون شهرسازی ومعماری شورای شهر تهران با بیان اینکه تعیین ضوابط برای نمای ساختمان ها به این مفهوم نیست که شهرداری نظر خود را به مالک و طراح تحمیل کند گفت: « نمای ساختمان ها باید براساس نظرات نمایندگان حرفه‌مندان و متخصصین و مدیران مربوطه بررسی شود تا واجد کیفیت‌های بصری و هویتی باشد. کمیته‌های نما باید محلی برای گفتوگو باشند تا مالک اقناع شود نه اینکه الزام شود. حتی قبل از ارائۀ پروانه به مالکین نیز باید اتاق‌های گفتوگو وجود داشته باشد تا ادبیات مشترک میان مسئولان و مالک شکل بگیرد».
سالاری افزود: « نمای ساختمان جزو حقوق عمومی شهر است نه حقوق شخصی و از آنجا که سیما و منظر شهر هویت یک شهر را می‌سازد اگر مدیریت شهری به این حوزه ورود نکند در تاریخ مؤاخذه خواهد شد».
در ادامۀ نشست عبدالرضا گلپایگانی با تأکید بر اینکه مدیریت شهری باید از اصول، ضوابط و مقررات این حوزه تبعیت کند، گفت: «شهر محل تضارب حقوق اشخاص با حقوق عامه است و قطعاً حقوق عامه باید مورد توجه قرار گیرد اما اینکه قرار است سلیقۀ مدیریت شهری به مالک تحمیل شود، باید گفت سلیقۀ مدیریت شهری، مفهومی مقابل سلیقۀ مردم نیست، بنابراین سؤال درست این است که ما معماری شهر را در چارچوب مجموعه مقررات در دستور کار قرار دهیم یا رها کنیم هرکس هرکاری خواست انجام دهد؟»
وی ادامه داد: «ما معیارها، ضوابط، اصول و الگوهایی داریم که به طراح ارائه می‌شود تا در چارچوب آن‌ها کار کند. اکنون در دورۀ مدرن، رشتۀ طراحی شهری ایجاد شده است که می‌گوید طراحی باید در قالب اصول، چارچوب و معیارهایی خاص انجام شود. آنچه در شهرداری انجام می‌شود، اعمال صرف سلیقۀ کمیتۀ نما در مقابل خواست مردم نیست. من معتقدم برای خواست افراد باید حد و حدود قائل شد و افراد نمی‌توانند در جامعه هر کاری که می‌خواهند، انجام دهند، در غیر این‌صورت شهر تبدیل به پدیده‌ای ناموزون می‌شود».
معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران افزود: «البته ما نباید صرفاً به پوستۀ بنا یعنی نما توجه کنیم بلکه باید با استفاده از نظرات اساتید معماری، کیفیت معماری بناها را ارتقاء دهیم. بنابراین مسأله این نیست که «سلیقۀ مدیریت شهری یا مردم؟»، بلکه مسأله این است که آیا ما باید در چارچوب ضوابط و مقررات عمل کنیم تا به انسجام و هویت برسیم یا آن را رها کنیم تا هر مالکی با توجه به سلیقه هر کاری که دلش می‌خواهد انجام دهد؟ من معتقدم باید ضابطه‌مند عمل کرد».
منصوری در ادامۀ صحبت‌های سالاری و گلپایگانی گفت: «وقتی ما از نظم می‌گوییم در مورد یک طیف صحبت می‌کنیم . یک سر این طیف، نظم شهر سوسیالیستی است که به امر کمیتۀ مرکزی حزب و مهندسان مورد تأییدش، ساختمان‌ها یک شکل و بسیار منضبط ایجاد شده است بنابراین هرآنچه از نظم می‌خواهیم در معماری فاشیستی متبلور است و این یعنی سلب حقوق فردی. سر دیگر آن آنارشی و هرج و مرج است. بنابراین مسألۀ ما این دو موضوع نیست و ما این دو لبه را نمی‌خواهیم. ما باید بین نظم و شکل تفکیک قائل شویم ما فکر می‌کنیم اگر مدیریت شهر می‌خواهد به موضوع نظم ورود پیدا کند باید در شکل باشد».
سالاری در ادامه با بیان اینکه معاونت شهرسازی و معماری سال‌ها از مأموریت اصلی خود دور شده بود و خود عامل اصلی انحراف از قوانین و مقررات شهرسازی و معماری شده بود گفت: «در این فضا ما در شورای چهارم، شهرداری را برای تشکیل شورای ارتقای کیفی مجاب کردیم و سپس کمیته‌های نما شکل گرفت. درست است که خروجی کمیته‌های نما با نقطۀ مطلوب فاصلۀ زیادی دارد اما در این کمیته‌ها هیچ اجباری برای ایجاد نماهای یک شکل با فرم و مصالح یکسان وجود ندارد».
وی افزود: «با یک نسخه نمی‌توان برای تمام شهر تهران ضابطه تعیین کرد، قطعاً ضوابط تعیین‌شده برای نماهای مناطق مرکزی شهر مانند منطقۀ ۱۲ با ضوابط تعیین‌شده برای منطقۀ شمیران فرق می‌کند و باید در سطح حرفه‌مندان دغدغه ایجاد شود که بیایند نظر دهند. اما تا اکنون چیزی که مورد اجماع همه باشد وجود نداشته است».
