گردشگری در برنامه های اعلامی نامزدهای سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری ایران از چه جایگاهی برخوردار است و چه قدر در برنامه های توسعه کشور سهم داشته است؟
درحالی که در تمام جهان از گردشگری به عنوان بزرگ ترین فرآیند جابه جایی صلح آمیز انسان ها یاد می شود که از قدرت اقتصادی، اجتماعی، زیستمحیطی و سیاسی بالایی برخوردار است، در برنامه های اعلامی نامزدهای سیزدهین انتخابات ریاست جمهوری توجهی به این مقوله مهم نشد. بر اساس سند چشم انداز 20 ساله کشور، دولت موظف به میزبانی از 20 میلیون گردشگر در سال 1404 شده و تا تحقق این امر تنها 4 سال فرصت باقی مانده است.
بر این اساس انتظار می رفت در برنامه ها و سیاست های اعلامی از سوی نامزدهای ریاست جمهوری، به مشکلات فعالان این صنعت به دلیل کرونا، توجه شده و برنامه یا سیاست گذاری مشخص و قابل توجهی برای تحقق سند چشم انداز یا کاهش مشکلات ارائه گردد. صرف نظر از مسائل و مشکلات مرتبط با کرونا در یک سال و نیم اخیر، باید اذعان داشت که گردشگری یک پویش بین المللی چندوجهی و انعطاف پذیر است که به عنوان فرآیندی برای ابراز هویت و معرفت جامعه میهمان و میزبان تعریف می شود و همچنین یک مفهوم اقتصادی مهم با ابعاد و مؤلفه های خاص خود است که در رویکرد کلان اقتصادی کشورها نقش مهمی ایفا می کند.
از این رو توجه سیاستگذاران و برنامه ریزان کشورهای جهان به صنعت گردشگری به عنوان یک استراتژی توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، امنیتی و سیاسی سبب شکل گیری شبکه های متعددی از فعالیت ها و خدمات مرتبط با این صنعت شده است.
فعالان صنعت گردشگری این روزها با انبوهی از مشکلات مرتبط با کرونا، حیرت زده شاهد هستند با وجود ظرفیت های کم نظیر ایران در حوزه گردشگری و همچنین انبوه مشکلات اقتصادی موجود در کشور، در بین تمام سوالات مطرح شده از نامزدهای ریاست جمهوری هیچ سوالی مرتبط با گردشگری، برنامه ریزی یا آمایش سرزمین و… از نامزدهای ریاست جمهوری نشد و نامزدها نیز به جز وعده های کلی هیچ برنامه یا سیاستگذاری مشخصی در این خصوص ارائه ندادند.
برخی از نامزدها حتی به عبارت «گردشگری» اشاره هم نکردند و برخی دیگر که اشاره ای ضعیف به مقوله گردشگری داشتند این پدیده مهم اقتصادی، فرهنگی و سیاسی بین المللی را درحد وعده اقامت رایگان در مهمانسراهای دولتی تقلیل دادند و هیچ نگاه یا رویکردی مبتنی بر برنامه ریزی یا آمایش در صحبت های آنان دیده نشد.
اگر گردشگری را صنعت می دانیم باید برای آن برنامه ریزی داشته باشیم. برنامه ریزی نوعی مدیریت جدید در آمایش سرزمین ایجاد می كند که به بعد فضایی گردشگری می پردازد. بهره برداری در آن پایدار است و می تواند استقرار بهینه انسان با هدف توسعه و بهره مندی اقتصادی، فرهنگی و… جامعه میزبان را سبب شود. این امر موجب ایجاد اشتغال شده و هزینه های ایجاد شغل را به حداقل ممکن و بهره برداری را به حداکثر می رساند.
از آن جا که گردشگری در همه کشورها یکی از محورهای توسعه است در برنامه ریزی های گردشگری باید از نظریه های آمایشی نهایت بهره را گرفت تا در كم ترین زمان بیش ترین مقصود حاصل گردد که متاسفانه این افق در برنامه های هیچ یک از نامزدها دیده نشد.
یکی از مشکلات مهم گردشگری در کشور، تفاوت رویکرد مسولان و سیاستگذاران درخصوص ماهیت گردشگری است. در اغلب کشورها گردشگری یک پدیده اقتصادی با تمام ویژگی های کسب و کارهای اقتصادی و پردرآمد است. حال آن که نگاه به گردشگری در ایران همواره ویترینی بوده و در برنامه های توسعه نیز از آخرین اولویت های کشور محسوب می شود که نگاهی به برنامه های توسعه اول تا ششم گواه این مدعاست.
به طور کلی در برنامه های توسعه کشور، «گردشگری» به عنوان صنعت دیده نشده و در اعتبارات بودجه ای نه به عنوان صنعت بلکه به صورت پراکنده و صرفا با رویکرد فرهنگی و حتی هزینه بر بودن به گردشگری پرداخته شده است و زمانی که در بخش صنعت و معدن اشاره ای به صنعت گردشگری نشود، بالطبع تسهیلات و برنامه ریزی مشخصی برای آن در نظرگرفته نخواهد شد.
در برنامه چهارم توسعه نسبت به برنامه های اول، دوم و سوم توجه نسبتا بهتری به حوزه گردشگری و میراث فرهنگی شده است و به برنامه پنجم نقدهای بسیار جدی وارد است ولی در برنامه ششم به مدد گسترش رشته گردشگری در دانشگاه ها و افزایش دانشجویان، دانش آموختگان، کارشناسان و منتقدان این حوزه در مقاطع مختلف این امر تا حدودی اصلاح شده و در ماده های 112 تا 115 به گردشگری زیارتی، میراث فرهنگی، مرمت آثار و بناهای تاریخی، تعیین تکلیف درآمد موزه ها و بناهای تاریخی، گردشگری روستایی، مسائل مالیاتی کسب و کارهای گردشگری و واگذاری امور اجرایی به بخش خصوصی پرداخته شده است.
نامزدهای سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری بدون اشراف و بررسی جایگاه گردشگری در برنامه های توسعه کشور، بدون اطلاع از سهم بزرگ این حوزه مهم در اشتغال و اقتصاد جهانی، بدون مطالعه اهمیت اجتماعی، فرهنگی، سیاسی گردشگری و بدون داشتن نگاه برنامه ای و آمایشی بر «لزوم توسعه کشور» و «حرکت به سمت پیشرفت» تاکید کردند.
در مباحث مطرح شده از سوی نامزدهای ریاست جمهوری کلی گویی های کوتاه یا وعده های بدون پشتوانه سهم اصلی گردشگری بود و جایگاه گردشگری در برنامه های اعلامی درحد «هیچ» بود. از این رو به نظر نمی رسد دولت بعدی بدون برنامه و سیاستگذاری مبتنی بر سیاست خوب بتواند مشکلات را حل نموده، در بخش گردشگری موفق باشد و سند چشم اندار 1404 را تحقق بخشد.
