• آرشیو
  • نویسندگان
سه‌شنبه 1 فروردین 1402
نظرآنلاین
پایگاه خبری - تحلیلی پژوهشکده نظر
  • صفحه اصلی
  • هنر
    • باستان شناسی
    • مدرنیته و هنر مدرن
    • نقد هنر
    • نقوش و تزئینات
    • نگارگری
    • هنر باستان
    • هنر معاصر
  • منظر
    • منظر شهری
    • سازمان فضایی شهر
    • باغ
    • مبانی نظری منظر
    • منظر طبیعی
    • منظر و جامعه
    • منظر راه
  • معماری
    • مسکن
    • مبانی نظری معماری
    • معماری معاصر
    • معماران
  • شهر
    • برنامه ریزی و مدیریت شهر
    • مبانی شهر
    • نوسازی شهری
    • مرمت شهری
  • محیط
    • مدیریت آب
  • گردشگری
  • نظرگاه
  • تماس با ما
بدون نتیجه
مشاهده تمام نتایج
  • ورود
نظرآنلاین
  • صفحه اصلی
  • هنر
    • باستان شناسی
    • مدرنیته و هنر مدرن
    • نقد هنر
    • نقوش و تزئینات
    • نگارگری
    • هنر باستان
    • هنر معاصر
  • منظر
    • منظر شهری
    • سازمان فضایی شهر
    • باغ
    • مبانی نظری منظر
    • منظر طبیعی
    • منظر و جامعه
    • منظر راه
  • معماری
    • مسکن
    • مبانی نظری معماری
    • معماری معاصر
    • معماران
  • شهر
    • برنامه ریزی و مدیریت شهر
    • مبانی شهر
    • نوسازی شهری
    • مرمت شهری
  • محیط
    • مدیریت آب
  • گردشگری
  • نظرگاه
  • تماس با ما
بدون نتیجه
مشاهده تمام نتایج
نظرآنلاین
بدون نتیجه
مشاهده تمام نتایج
صفحه اصلی منظر منظر شهری

خاطره ای از استاد دریابندری

محمد ابراهیم فروزانی نویسنده: محمد ابراهیم فروزانی
دوشنبه 5 خرداد 1399
در منظر شهری, منظر, یادداشت
A A
0

سال ۱۳۸۰ به همراه چندین نفر از دوستان تازه وارد به شهرداری بوشهر تصمیم به برپایی نمایشگاه عکسی از ناهنجاری های منظر کالبدی و اجتماعی شهر گرفتیم که به صورت یک مسابقه عکاسی از محیط برگزار می شد. حضور تیم جوان ما در شهرداری به اصرار اولین شورای شهری بود که اعضای آن سال ۱۳۷۸ انتخاب شده بودند و هنوز نگاه تا اندازه ای مردمی و یا شاید آرمانی در آن یافت می شد. در کنار نمایشگاه عکس تصمیم به برپایی سمیناری گرفتیم که رویکردی متفاوت به شهر داشته باشد برای مخاطبینی گزینش شده، از مسئولین شهری و استانی، تجار، سازندگان، ژورنالیست های محلی، معتمدین شهری و محلی و …و سه سخنران متفاوت هم کنار یکدیگر گذاشتیم: دکتر حمیدی، تاریخدان و ادیب، مهندس مشهودی، شهرساز و استاد نجف دریابندری.
چرا دریابندری؟ چون از مقدمه های خاص کتاب های اش می دانستم که درک عمیقی از معماری شهری دارد و بوشهر را هم به علت پیوندهای خانوادگی اش و رفت و آمد های بسیار، خوب می شناسد. ذهن دریابندری مفهوم “فضا” را درک می کرد و با رویکرد معمارانه منعطف اما ساختارمند و درون سازگار، گفتار و نوشتارش را پیش می برد؛ به همین علت فضاهای درک و آگاهی متقابل در پیچیده ترین موضوعات و مفاهیم ادبی، فلسفی و دیگر مناسبات انسانیِ فرهنگی را می توانست در قالب و سبکی ساده و اصیل بازنمایی کند. 
انتخاب درستی بود؛ دریابندری استادانه ساختار فضایی و منظری بوشهر قدیم را به عنوان مهم تربن شهر- بندر دوره قاجاریه و اوایل پهلوی که دروازه ورود و خروج کالاهای فیزیکی، فرهنگی و تکنولوژیکی جهان استعماری قرن نوزدهم میلادی بود، توصیف کرد که ریشه در معماری شهرهای دوره صفوی ایران و استراتژی ژئواکونومیکی شاه عباس کبیر در تغییر مسیرهای تجاری داشت.
بوشهر شهری از همه ایران بود، شه بندرها و دریابیگی های ترک، معماران یزدی و کرمانی، تجار شیرازی و کازرونی و بهبهانی و ارمنی، صراف های یهودی، دریانوردان و ناخدایان تنگسیر و خنسیر و دشتستانی  مثل ناخدا خلف دریابندری، ناخدا ابراهیم دریایی (ناخدای پرسپولیس، اولین ناو جنگی ایران؛ پدر دکتر تورج دریایی تاریخدان) و ناخدا عباس دریانورد (مبدع نوحه خوانی های معروف بوشهری که از سبک راگ هندی الهام گرفته بود و ریتم هایش حاصل پیانونوازی هایش در سفرهای دریای اش بود)؛ در کنار صد ها کمپانی بین المللی و  ده ها کنسول گری خارجی که با هم اولین شهر – بندرِ جهانیِ خلیج فارس را بالاتر از بصره و مسقط، در دوران مدرن می ساختند.

خاطره ای از استاد دریابندری

استاد دریابندری بر اساس تجربه زیست شده خود دست بر نکته ای ساختاری در روند شکل گیری ساختار فضایی و منظری بوشهر در دوران اوج اش گذاشت. بندر بوشهری که او می شناخت تنها بافت مرکزی قدیمی که امروز ما می شناسیم و معروف بوده و هست به “شهر”،  نبوده بلکه منظر تاریخی شهر ترکیبی بود از بافتی با معماری فشرده ای از ساختمان های مسکونی، حفیظ ها (تجارتخانه‌ها، offices)، بازار، اسکله ها و باراندازها و کاروانسراها و بعداً گاراژهای حد جنوبی این بافت مرکزی و مابقی فضای شبه جزیره که در آن ده ها و چه بسا صدها عمارت های بزرگ با سبک ویلایی شان در میان مزارع و باغات تجار ایرانی و خارجی قرار داشت(شاید هم سبکی متفاوت از باغ ایرانی با کوشک هایی بسیار بزرگ تر و مجلل تر از معمول و ترکیبی از معماری بندریِ ایرانی، هندی و مدیترانه‌ای  که ویژگی مهم اش سازگاری با اقلیم گرم و مرطوب شبه جزیره بوشهر در کناره خلیج فارس بود). زیربنا و سطح اشغال بعضی از این عمارت ها با اصطبل ها و انبارها به یک تا دو هکتار می رسید. کلبه ها و کپرهای کارگران و خدمه های این مجموعه های بزرگِ انباشت ثروت در  اطراف عمارت ها پراکنده بودند و هرکدام خود یک روستا-محله شهری را می ساختند. دریابندری از زیباهایی غریب تزئیناتی بعضی از این عمارت های شهری در میان باغات مرکبات، نخلستان های محدودتر و مزارعی مثل عمارت ژرمنی، عمارت دریابیگی، عمارت فروزانی،  عمارت کازرونی و ملک التجار و … گفت که در افق دریایی خلیج فارس، منظر شهر ایرانیِ متفاوتی برمی ساختند.
بر روی این زمینه توصیفی از بندر بوشهر، از فاجعه ای گفت که در دوره پهلوی دوم و دهه های سی و چهل شمسی به وقوع پیوست. بعد از دوره پهلوی اول، با دولتی شدن تمام عیار اقتصاد و بازرگانی خارجی، راه افتادن صنعت نفت در  خوزستان و رفتن راه آهن به سوی آبادان و خرمشهر و بندر شاهپور، تجارت بوشهر از رونق افتاد و بسیاری از بوشهریان از این شهر-بندر مهاجرت کردند. فضای متروک شهر آماده بود برای ارضای نگاه میلیتاریستی پهلوی دوم خصوصاً بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و دوران رونق دهه ۴۰ با مدرنیسم بی رحم مدیریت شده از بالا. بیش از هفتاد درصد از  سطح شبه جزیره برای ساخت بزرگترین پادگان های نظامیِ هوایی و دریایی در خلیج فارس تصرف شد.  ده ها عمارت زیبایِ متروک تخریب شد. روستاهای اطراف این عمارت ها تخریب گردید و مردم اش کوچانده یا مجبو ر به کارگری برای پیمانکاران آمریکایی و ایرانی شدند. خور(کانال طبیعی) شرقی که محل رفت و آمد دریاییِ تجاری بود به نوعی اشغال نظامی شد و محدوده های بندری که ده ها سال در دل شهر بود با دیوار جدا و تجارتخانه‌های بسیاری تخریب گردید و منظر اصلی شهر-بندر بوشهر که توصیف نوشتاری و تصویری اش در سفرنامه های سیاستمداران،  شرق شناسان و تجار خارجی آمده بود و به بوشهر معروفیتی به عنوان “شهر دریاها” داده بود، شهری که از دریا برآمده است، برای همیشه از دست رفت(بخشی از این منظر را در مستند “اربعین” ناصر تقوایی در سال ۱۳۴۹ می توان دید). بوشهر دیگر نه “شهر  دریاها” که “شهر دیوارها” بود. جنوب شبه جزیره هم برای ساخت نیروگاه اتمی در نظر گرفته شد با همه محدودیت های حفاظتی سنگین اش که منجر به کوچ عده ای دیگر شد و بخش های مهمی از شبه جزیره باستانی بوشهر که مربوط به بندر ریشهر(از مهم ترین بنادر تجاری و نظامی دوران ساسانی) و سایت های باستان شناختی بندر لیان( از  بنادر مهم دوره عیلامی و مهم ترین شهر مذهبی امپراطوری عیلامی که جایگاه الهه کیریریشا بود) را تحت تاثیر قرار داد و امکان کاووش های باستان شناختی و توسعه شهری از دیگر نقاط اش گرفته شد.
بوشهر نه تنها گذشته پنج هزار ساله اش که آینده اش را هم بواسطه جهل و سوء تفاهم های توسعه گرایانه در هم آمیخته با هوس های امپراطوری منطقه ایِ پادشاهیِ گرفتار در نیهیلیسم مدرن از دست داد. رویکردی که شاید به توصیف دریابندری از معماری پست مدرن در مقدمه رمان بیلی باتگیت بتوان نوعی “کیچ” سیاسی نامید اش.
استاد دریابندری به دنبال ساخت این پرسش در ذهن مخاطب اش بود که حالا با  این بوشهر از دست رفته چه باید کرد؟ او ما را فراتر از ناهنجاری های منظری شهر برد. او فضاها و منظری را توصیف می کرد و می دید که ما بوشهری ها هم در ناخودآگاه و حافظه منظری مان در حسرت اش بودیم. استاد نجف دریابندری به ریشه افسردگی شهری ما پرداخته بود. او خیال شهری ما را تصویر می کرد که روزی شاید “ایده شهر-بندر” بوشهر جدید باید بر پایه آن شکل و ساختار بگیرد. بوشهری که وحدت متکثرش را باید از کنار هم نشینی قدیم و جدید، همچون سنت “نظم پریشان” شهرنشینی و معماری شهری اش بازآفرینیِ عقلانیِ مدرن کند. راهی که استاد نجف دریابندری با عقل سلیم اش به آن اشاره کرد. روح اش شاد.

بیشتر بخوانید - Read More

راه، شریان حیات یا ابزار مداخله؟

باغ کوهنوردی

برچسب ها: استاد دریابندریبوشهرشهر-بندر
نوشته قبلی

سهم کم پروژه های عمرانی از بودجه شهرداری تهران

نوشته بعدی

نماهای ساختمانی تهران؛ نیازمند تصمیم‌گیری یکدست یا …؟

محمد ابراهیم فروزانی

محمد ابراهیم فروزانی

مطالب مرتبط - Related Post

راه، شریان حیات یا ابزار مداخله؟

راه، شریان حیات یا ابزار مداخله؟

دوشنبه 25 مهر 1401
باغ کوهنوردی در بازمانده های منظر پساصنعتی دویسبورگ نورد1

باغ کوهنوردی

شنبه 23 مهر 1401

نقش “تعریف از فضا” بر تحلیل “نحو فضا”

بازنمایی منظر خوزستان در آرشیو شرکت نفت بریتانیا

منظر: «امرِ گشوده»

نقد نظام مدیریت ساخت‌وساز شهری تهران (3)

نوشته بعدی
نماهای ساختمانی تهران؛ نیازمند تصمیم‌گیری یکدست یا ...؟

نماهای ساختمانی تهران؛ نیازمند تصمیم‌گیری یکدست یا ...؟

تهران برای روزهای پرخطر زلزله، تنها و آماده تخریب است.

تهران برای روزهای پرخطر زلزله، تنها و آماده تخریب است.

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

نظرآنلاین

کپی رایت 1397-1400؛ کلیه حقوق این وب سایت متعلق به پژوهشکده نظر است.

Navigate Site

  • پژوهشکده نظر
  • باغ نظر
  • منظر
  • هنر و تمدن شرق
  • گردشگری و فرهنگ

Follow Us

بدون نتیجه
مشاهده تمام نتایج
  • صفحه اصلی
  • هنر
    • باستان شناسی
    • مدرنیته و هنر مدرن
    • نقد هنر
    • نقوش و تزئینات
    • نگارگری
    • هنر باستان
    • هنر معاصر
  • منظر
    • منظر شهری
    • سازمان فضایی شهر
    • باغ
    • مبانی نظری منظر
    • منظر طبیعی
    • منظر و جامعه
    • منظر راه
  • معماری
    • مسکن
    • مبانی نظری معماری
    • معماری معاصر
    • معماران
  • شهر
    • برنامه ریزی و مدیریت شهر
    • مبانی شهر
    • نوسازی شهری
    • مرمت شهری
  • محیط
    • مدیریت آب
  • گردشگری
  • نظرگاه
  • تماس با ما

کپی رایت 1397-1400؛ کلیه حقوق این وب سایت متعلق به پژوهشکده نظر است.

خوش آمدید!

وارد ناحیه کاربری خود شوید

رمز عبور را فراموش کرده اید؟

رمز عبور خود را بازیابی کنید

لطفا نام کاربری یا آدرس ایمیل خود را برای بازنشانی رمز عبور خود وارد کنید.

ورود به سیستم