صنعتی سازی ساختمان
چرا در ایران در ساختمان سازی، صنعتی نمی شویم؟
بر اساس تعاریف تولید صنعتی، فرآیندی به نام صنعت ساختمان در ایران وجود ندارد ولی نگاه به ساختمان به عنوان کالای مورد نیاز انسان از دید صنعتی و علمی، آنرا در چهار چوب پروژه های صنعتی قرار می دهد.
صنعتی سازی ساختمان بنابر تعریفی که در گزارش مرکز پژوهش های مجلس آمده «فرآیندی است که در صورت رعایت الزامات آن، از جمله استانداردها، بهبود کیفیت، دوره ساخت و استفاده از نیروهای آموزش دیده، موجبات بهبود و افزایش خروجی سیستم های ساخت و بهینه سازی بهره برداری از تجهیزات، تسهیلات و تکنولوژی را فراهم خواهد کرد» (مرکز پژوهش های مجلس، 1391). بنابر تعریف می توان گفت صنعتی سازی در ساختمان امری نسبی است.
اسناد بالادستی ساختمان سازی در ایران مثل سیاست های کلی نظام در بخش مسکن و قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن؛ مصاحبه های مسئولان؛ نتایج پژوهش های علمی؛ الگوهای خارجی؛ همه و همه به اتفاق بیانگر این موضوع مهم هستند که ساختمان سازی در ایران باید صنعتی بشود. حتی مشوق های ساخت و وام های مازاد برای سازندگان با شیوه های صنعتی درنظر گرفته شده است.
اما تغییرات نهایتا به عناصر ساختمان از جمله انواع جدیدی از سقف و برخی مصالح جدید مثل بلوک های گازی بتنی می انجامد و شیوه کلی ساختمان سازی به شکل سنتی باقی مانده و تغییر چندانی نکرده است.
چند دلیل عمده می توان برای این موضوع برشمرد از جمله اینکه: فرهنگ عمومی به شیوه های سنتی ساختمان بیشتر باور دارد و این بی اعتمادی در بدنه کارشناسی کشور هم دیده می شود که می تواند ناشی از یک مساله بزرگتر یعنی اعتماد اندک ایرانیان به کالای صنعتی تولید شده داخلی باشد.
موضوع دیگر سختگیری مراجع تایید صلاحیت سیستم های ساختمانی است که آن هم شاید ناشی از نبود نیروی متخصص کافی و آموزش دیده و همچنین بی اعتمادی به بخش خصوصی در رعایت استانداردهای لازم باشد.
موضوع دیگر ترجیح سیستم های فلزی بر بتن در صنعتی سازی ساختمان است و این در حالی است که عمده سازه ها و تکنولوژی های پیشرفته ساختمان در استانداردهای بین المللی، سیستم های بتنی هستند و مدل اسکلت فلزی پیش ساخته، قابلیت زیادی برای تبدیل شدن به سیستم های متنوع ساخت را ندارد.
این درحالیست که در ایران تجارب موفقی از تولید ساختمان و مسکن انبوه در پیش از انقلاب اسلامی و اوایل آن وجود داشته اما آن راه ادامه پیدا نکرده و مسکوت مانده است. به نظر می رسد دلیل آن غیربومی بودن تکنولوژی وارد شده به کشور بوده و علیرغم وجود تعداد کافی تکنسیسن های آموزش دیده در آن سیستم ها، با قدیمی شدن تکنولوژی ها و مستهلک شدن ماشین آلات، آن روش ها از بین رفته اند.
لذا باید گفت تکنولوژی ساختمان سازی باید با دانش بومی به دست آید و تولید تکنولوژی هم جز با پژوهش به دست نمی آید. چنانچه تکنولوژی ساخت، بازار داشته باشد یا الزامی بر تولید آن وجود داشته باشد، دانش پایه آن در کشور وجود دارد و می توان با پژوهش های کاربردی به آن دست یافت.
اما چنانچه گفته شد سازه های فلزی در صنعتی سازی ساختمان، در ایران ارجحیت یافته اند و در سیستم های فلزی مورد تایید موجود، در بهترین حالت، فقط اسکلت و شاید سقف ها صنعتی سازی شوند ولی مابقی اجزا و عناصر با روش های سنتی ساخته و تکمیل می شوند. در این میان دولت نه به عنوان سیاستگذار و نه به عنوان یکی از کارفرمایان عمده، اقدامی در راستای تولید تکنولوژی های ساخت داخلی انجام نداده است.
در کشورهای پیشرفته شرکت ها، مبدع سیستم های صنعتی و تکنولوژی ساخت هستند و عمدتا هم با همان روش ها اقدام به ساخت و فروش ساختمان می کنند. اگر در گذشته سیستم های ساختمانی به کشورها نسبت داده می شدند (مثل سیستم های رایج در اتحادیه جماهیر شوروی، انگلستان یا امریکا) در حال حاضر دیگر اینگونه نیست و هر شرکتی به فراخور امکانات و دانش خود تکنولوژی و سیستم ساخت خود را دارد.
این راهی است که در ایران هم باید در پیش گرفت و شرکت های بزرگ می بایست در پژوهش های کاربردی به تکنولوژی های ساخت (سیستم های ساخت) خاص مورد نظر خودشان برسند یا پژوهشگران خبره، با دانش پایه اقدام به تولید تکنولوژی ساخت و سیستم کنند و برای تولید و فروش محصولات آن سرمایه گذار بیابند. البته در هر دو مورد حضور شرکت های بزرگ یا پژوهشگران با تجربه در ایجاد تکنولوژی های ساخت، نقش دولت بسیار پررنگ است که به وظایف خود که در اسناد بالادستی آمده عمل کند.
منبع
مرکز پژوهش های مجلس. (1391). بررسی فرایند صنعتی سازی ساختمان و الزامات آن، دفتر مطالعات زیربنایی.
