آیا رسانه های اجتماعی، منبع اطلاعاتی مناسبی برای مشارکت مردمی منفعل در طراحی و مدیریت شهری هستند؟
امروزه شهروندان بیش از هر زمان دیگری در فضای مجازی و رسانه های اجتماعی به تولید داده در زمینه های متفاوت می پردازند. بدون شک یکی از موضوعاتی که محور گفت و گو در فضای مجازی است، شهرها هستند. مردم آزادانه در مورد زندگی روزمره خود در شهر می نویسند و فضاهای شهری را نقد می کنند. از سوی دیگر در عصر حاضر، اهمیت مشارکت مردم و در نظرگیری نظرات آنها بیش از پیش بر مدیران شهری و سیاستمداران آشکار شده است.
با توسعه علم کامپیوتر و هوش مصنوعی برای پردازش داده های بزرگ، امکان بهره گیری از این دانش برای آنالیز محتوای تولید شده توسط مردم در رابطه با شهر در فضای مجازی امکان پذیر گشته است. در این متن به مزایا و معایب رویکرد مشارکت مردمی منفعل از طریق آنالیز رسانه های اجتماعی می پردازیم.
مزایای رسانه های اجتماعی
یکی از مهمترین مزایای استفاده از رسانه های اجتماعی به عنوان منبع اطلاعات، دسترسی همگانی به این رسانه ها است. دسترسی آزادانه به فضای مجازی بدان معنا است که مردم آزادنه امکان اظهار نظر دارند. اگرچه در فضای مجازی هم معمولا شاهد غالب بود نظرات برخی گروه ها، از جمله جوانان، نسبت به سایر گروه ها هستیم. بنابراین نمیتوان گفت که اطلاعات به دست آمده از فضای مجازی جانبدارانه نیست و نظر تمام گروه ها را شامل می شود.
نکته بعدی، آزادی بیان در فضای مجازی است و اینکه نویسندگان تحت تاثیر پژوهشگر نبوده و آنچه می اندیشند را بیان میکنند. این در حالی است که در سایر روش ها، برای اینکه پژوهشگر بر مشارکت کنندگان تاثیر نگذارد باید آموزش دیده باشد و در نهایت نیز نمی توان از این امر اطمینان حاصل نمود. البته باید توجه داشت که برخی محققان معتقدند که جو حاکم بر رسانه های اجتماعی، بر مطالب بیان شده در این رسانه ها موثر است. برای مثال برخی پژوهشگران ادعا دارند که مطالب بیان شده در ارتباط با شهرها در فضای مجازی، معمولا انتقادی هستند.
دسترسی همگانی و آزادی بیان در رسانه های اجتماعی منجر به تولید حجم زیاد داده شده است. امکان دسترسی آسان پژوهشگر به این حجم زیاد داده از مزایای مهم تحلیل رسانه های اجتماعی است. در حالی که در سایر روش های جمع آوری اطلاعات مثل پرسشنامه و مصاحبه نیاز به کار فراوان و طولانی مدت نیروی متخصص وجود دارد، در این روش می توان داده های موجود را بطور اتوماتیک استخراج کرد.
اما همین امر معمولا محقق را به داده های موجود در رسانه های اجتماعی محدود می کند. بدین ترتیب، پژوهشگر باید از میان داده های موجود، مرتبط ترین داده را با کار خود انتخاب کند ولی در سایر روش ها می تواند نوع روش جمع آوری اطلاعات را با توجه به داده های مورد نیاز انتخاب کند.
با توجه به آنچه گفته شد، دسترسی آسان به حجم بالای اطلاعاتی که بدون واسطه و توسط مردم تولید شده اند، رسانه های اجتماعی را به منبع مهم اطلاعات در پژوهش های عصر حاضر تبدیل کرده است. چنانچه گفته شد، این منبع اطلاعات کامل نبوده، بلکه می تواند مکمل خوبی برای سایر منابع اطلاعاتی باشد. همچنین باید به اهمیت پیشرفت های حاصل شده در علوم کامپیوتر و برنامه نویسی برای جمع آوری و تحلیل داده های حاصل از رسانه های اجتماعی تاکید کرد. چراکه تحلیل حجم زیاد داده بدون مدل های هوش مصنوعی توسعه یافته در این علوم امکان پذیر نیست.
نگارنده در حال انجام پژوهشی با تحلیل رسانه های اجتماعی است که هدف این تحقیق، بررسی نظرات ساکنان و گردشگران داخلی و خارجی در رابطه با بادگیرهای شهر یزد است. باتوجه به عدم وجود اطلاعات کافی در این رابطه، پست های مرتبط با بادگیر شهر یزد در اینستاگرام و توییتر (بیش از 5000 پست) استخراج شدند. سپس ملیت کاربران و محتوای پست ها و هشتگ های استفاده شده توسط کاربران بررسی شدند. باتوجه به حجم بالای اطلاعات، تحلیل این داده ها با استفاده از هوش مصنوعی و تحلیل زبان های طبیعی انجام شد.
نتایج نشان داد که بجز تعداد بسیار معدودی از کاربران که از معایب و مشکلات بادگیر در خانه های یزدی صحبت کرده بودند، تمام پست ها به ارزش های متعدد بادگیر (برای نمونه قدمت، تاریخی، اکولوژیکی، اجتماعی) پرداخته بودند. عدم تمایل ساکنان بافت تاریخی به حفظ بادگیر در خانه هایشان (طبق مصاحبه های نگارنده)، نشان می دهد که این گروه در اینستاگرام و توییتر فعالیت بسیار کمی دارند. بدین ترتیب برای تکیل اطلاعات و کسب نظرات گروه های متفاوت بهتر است از سایر منابع اطلاعاتی نیز استفاده شود و در این مورد چون منبع اطلاعات دیگری وجود ندارند، لازم است این اطلاعات جمع آوری شود.
بدین ترتیب، در این پژوهش، تحلیل رسانه های جمعی به سه جهت ضروری بوده است: عدم وجود منابع اطلاعاتی در رابطه با موضوع تحقیق، عدم امکان حضور پژوهشگر در محل پروژه، اهمیت امکان دسترسی به نظر مردم در دهه گذشته. ولی چنانچه گفته شد، ساکنان در رسانه های جمعی نظر خود را در رابطه با بادگیر بیان نکرده اند و برای تکمیل تحقیق، لازم است نظر این گروه ها نیز به روش های دیگر جمع آوری گردد.
