نشست الگوی مسکن در برنامه ریزی توسعه با حضور صاحب نظران و اساتید دانشگاه در پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی نظر برگزار شد.
پس از حاشیه ساز شدن برخی اخبار در خصوص احتمال ساخت مسکن کوچک متراژ 25 متری در شبکه های اجتماعی و رسانه ها، موضوعاتی نظیر اهمیت الگوی ساخت مسکن در توسعه، اقتصاد کلان و زندگی اجتماعی شهروندان بیش از پیش پررنگ شد.
به گزارش نظرآنلاین: در همین خصوص دکتر محمد خوش چهره، دکتر بیت الله ستاریان در میزگردی به میزبانی دکتر سیدامیر منصوری به بیان دیدگاه های خود پرداختند که مشروح آن را در ادامه می خوانید:
دکتر محمد خوش چهره اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه تهران در این نشست با بیان اینکه شهرسازی در کشور را یک فاجعه ی غیرقابل دفاع می دانم، گفت: در سال 1334 حدود 75 درصد جمعیت ما روستانشین بوده که هم اکنون برعکس شده است.
این مساله خیلی از مناسبات را بر هم می زند. آشفتگی های بصری، کاربردی و … در ترافیک و مسکن از دهه 1350 شروع شده و اکنون به وضع نامناسبی رسیده است که شاهد آن هستیم سرانه های تجاری حتی در نقاط پایین دست شهر از سرانه های مسکونی بیشتر است.
برخی افرادی که در گروه های معماری و شهرسازی حضور داشتند، به وظایف علمی و اخلاقی خود در برابر این تغییرات خوب عمل نکردند و بعضا بر اساس منویات کارفرماها در مواردی طرح های جامع و … جذب برخی نهادها مانند مهندسین مشاور شدند.
وی افزود: شاخص سطح رفاه ملی مدت ها است در کشور ما پایین آمده است. این شاخص به این معنا است که هرکس یک سبد هزینه خانوار دارد که نیازهای اساسی آن مانند خوراک، سرپناه، آموزش و … را شامل می شود. در برخی کشورها، خوراک اولویت دولت ها است.
در کشور ما به خاظر جهل، غفلت و شیطنت های خارجی، اولویت اصلی سبد هزینه خانوار مسکن است. در شاخص های بانک جهانی و صندوق بین المللی پول، می بینیم سهم مسکن از هزینه های خانوار زیر 20 درصد است اما در کشور ما این شاخص بعضا تا 80 درصد درآمد یک خانوار را می بلعد. این یعنی ما با یک فاجعه روبرو هستیم.
این اقتصاددان در ادامه اشاره کرد: اگر در خود مقوله مسکن دقیق بشویم، مسائلی مانند کیفیت، فرایند ساخت، مقیاس، گونه ها و … هم مورد توجه خواهد بود لذا اگر چیزی مثل مسکن کوچک متراژ 25 متری تنها سیاست دولت باشد، یک فاجعه رقم خواهد خورد اما اگر یک گونه سیاستی است می توان گفت بستگی دارد چطور می خواهد اجرا شود.
یعنی اگر قرار است درصدی از ساخت و سازها به این نوع مسکن اختصاص یابد، من آن را منع نمی کنم و حتی می شود آن را توصیه کرد. مسکن به معنای محل آرامش است که به مقیاس، طراحی و … بستگی دارد چون بین دو پنجم تا سه پنجم اوقات افراد در مسکن گذرانده می شود اما متاسفانه می بینیم طی چند دهه اخیر مسکن از محل آرامش به کالای سرمایه ای تبدیل شده است.
نماینده اسبق مجلس شورای اسلامی، گفت: عدالت از ابتدای تمدن های بشری مطرح بوده و حتی بدترین دیکتاتورهای تاریخ نیز ادعای عدالت داشته اند بنابراین باید مشخص شود شیوه ی رسیدن به عدالت چیست چراکه ممکن است با شیوه های نادرست، عدالت به ضد خود تبدیل شود لذا در مورد مسکن پیامی که می توان به نظام سیاست گذاری کشور داد این است که وزارت مسکن و کمیسیون عمران و … زیر سوال هستند و باید درباره وظایف مغفول مانده دولت در قانون اساسی پاسخ دهند چون نه تنها به این وطایف پاسخی داده نمی شود بلکه می بینیم از بعد جنگ، مسکن مردم رها شده و سوداگری فاجعه ساز شده است.
زمین به برجام ربطی ندارد که قیمت آن را بر اساس آن تعیین کنند! زمین مگر وارداتی است؟ دولت ها باید دقت کنند که زمان سیل، خاکریزهایی برای محافظت از نقاط مهم شهرها می گذارند اما متاسفانه ما به راحتی اجازه داده ایم که سیل نقدینگی وارد بازار زمین و مسکن شود.
بانک ها به جای پمپاژ خون به فعالیت های مولد، خود به تولید بحران اقدام می کنند در نتیجه مسکن به عنوان یک نیاز اساسی به ملعبه دست یک سری سوداگر و دلال تبدیل شده است. ما در قضیه مسکن بازی خورده ایم درنتیجه باید از بالا به قضیه ها نگاه کنیم تا ریشه های استراتژیک قضیه را متوجه شویم چون در مسکن، اشتغال و … به بحران رسیده ایم و باید هشیار باشیم که بحران با مساله و معضل خیلی تفاوت دارد.
خوش‌چهره در خصوص وعده ساخت سالانه یک میلیون مسکن توسط دولت سیزدهم نیز گفت: من همان موقع در جلسه ای به رییس جمهور گفتم این که شما گفته اید یک وعده و آمال شما است که دعا می کنم اتفاق بیفتد اما تجربه و تخصص من نشان می دهد که محال است این اتفاق رخ دهد چون در مسکن یک سری اقدامات آنی باید صورت پذیرد. اینکه گفته می شود 4 میلیون واحد مسکن ساخته شود یک اقدام بلند مدت است اما اقدامات کوتاه مدت شما کجا است؟
شما باید جلوی سوداگری زمین و افزایش قیمت اجاره ها را می گرفتید تا یک فرصت تنفس برای اقشار فرودست مهیا کنید. در دولت قبل نیز همین حرف را ما گفتیم اما یکباره در رسانه ها دیدیم که گفته اند اجاره ها نباید از 25 درصد بیشتر افزایش پیدا کند آن هم بدون اینکه ابزار کنترلی دراختیار داشته باشد. می خواهم بگویم اگر میخواهیم یک تصمیم سیاست گذار را قضاوت کنیم باید ببینیم تصمیمات آنی او چیست.
ستاریان: مسکن می تواند مملکت را زمین بزند
دکتر بیت الله ستاریان استاد دانشگاه و کارشناس برجسته حوزه مسکن در این نشست با بیان اینکه آنچه که می توان روی آن بحث کرد، چیستی مقوله مسکن است، گفت: مغفول بودن مسکن در دولت، دانشگاه ها و … از مهم ترین پارامترهایی است که مملکت ما را درگیر کرده است. مسکن نیمی از اقتصاد ما را تشکیل می دهد یعنی نیمی از نقدینگی کشور در بخش مسکن است و بیش از 65 درصد از مردم با صنایع مرتبط با مسکن سر و کار دارند.
زنجیره این صنعت از معادن آغاز می شود و به محصول نهایی که ساختمان است می رسد. کجای دولت برود این اقتصاد را رصد کند؟ در تشکیلات کشور ما، کجا مسکن را رصد می کند؟ کجای شورای پول و وزارت اقتصاد بخشی دارد که نیمی از اقتصاد ما را رصد کند؟ یک معاونت در وزارت راه و شهرسازی داریم که حرفش خریدار ندارد. ما انتظار داریم با این شرایط بحران مسکن که از قبل انقلاب شروع شده، مشکل نیمی از مردم ما حل شود؟ به طور میانگین 47 درصد هزینه های خانوار به مسکن مربوط می شود.
وی افزود: من نمی گویم دولت ها همت و اراده حل بحران مسکن را نداشته اند اما با تمام همتی که وجود داشته، نتوانسته اند مشکل را حل کنند. حدود 25 سال پیش ما برآورد کردیم سالانه 1.1 تا 1.3 میلیون واحد مسکن را نیاز داریم. سقف تولید مسکن توسط بخش خصوصی 400 تا 500 هزار واحد مسکن در سال بوده که 90 تا 95 درصد ساخت مسکن را در اختیار دارد.
من فکر می کنم منظور دولت از شعار ساخت 4 میلیون مسکن این است که کاری می کنم بخش خصوصی بتواند در سال یک میلیون واحد بسازد لذا اگر دولت می خواهد خود اینکار را انجام دهد یا معنی یک میلیون واحد را نمی داند یا مسکن را نشناخته است. ما هم اکنون 23 میلیون واحد مسکونی در کل کشور داریم که یک میلیون واحد حدود 4 درصد این مقدار می شود.
شما برای این مقدار، باید خدمات مانند فضای آموزشی، تجاری، بهداشتی، امنیتی و … نیز تولید کنید. همه این زیرساخت ها خدمات هم می خواهند. این یعنی ما باید یک رشد اقتصادی دو رقمی داشته باشیم لذا کسی که می گوید من می خواهم فلان مقدار مسکن بسازیم باید الزامات آن را داشته باشد. وقتی نقدینگی شما طی 10 سال ده برابر می شود نباید انتظار داشته باشید سرمایه مردم، مسکن را به کالای سرمایه ای تبدیل نکند.
ستاریان با طرح این پرسش که چرا بخش خصوصی کشورهای همسایه ما توان پاسخگویی به نیاز بازار خود را دارند، گفت: آیا بخش خصوصی ما بی سواد و ناتوان است؟ اصلا اینطور نیست. هیچوقت دولت ها به این نپرداخته اند که ریشه این نشدن ها چیست؟
بخش خصوصی برای تولید یک میلیون واحد مسکونی به شرط تامین زیرساخت ها از سوی دولت ها، زمانی می تواند موفق شود که ده ها ابزار مالی در اختیار داشته باشد. وقتی ما جزو چند اقتصاد بسته دنیا هستیم، نمی توانیم شاهد موفقیت بخش خصوصی باشیم. بعضا گفته می شود که ما نیاز داریم یک عملیات اورژانسی انجام دهیم.
ما 40 سال است که عملیات اورژانسی انجام می دهیم که برخی از آنها خود مانند یک سم عمل کرده اند لذا ما نیاز داریم یک برنامه داشته باشیم سپس برای زمان خریدن از طرح های مقطعی استفاده کنیم تا درمورد این بحث کنیم که باید مسکن چند متری بسازیم. معلوم است که شما باید واحد 25 متری داشته باشید و واحد 500 متری هم داشته باشید.
سبد مسکن شما باید کامل باشد. در دنیا خانوار سه نفره هم در مسکن کوچک متراژ 25 متری زندگی می کند منتها باید آن را خوب طراحی کنید نه اینکه یک دخمه بسازید. مشکل ما این خواهد بود که به محض اجازه دادن به بخش خصوصی برای ساخت مسکن 25 متری، دخمه هایی تولید می شود که مردم هم مجبور هستند خریداری کنند. اگر شما یک فضای زیستی زیبا طراحی کنید متوجه می شوید خانوارهای 2 نفره در یک واحد 200 متری هم عمدتا از 25 متر فضا به طور کامل استفاده می کنند و مابقی خانه خود را هر ازگاهی استفاده می کنند.
این استاد دانشگاه دلایل مقاومت در برابر مسائل مطرح شده درباره الگوی ساخت مسکن کوچک متراژ را بر اساس منافع شخصی دانست و گفت: برخی گروه ها از اقتصاد مریض دفاع می کنند و برای حفظ آن مقاومت می کنند وگرنه چطور می شود معضل به این بزرگی را ادامه پیدا کند؟
دکتر سید امیر منصوری عضو هیات علمی دانشگاه تهران و نظریه پرداز حوزه معماری و شهرسازی در این نشست با اشاره به حواشی روزهای اخیر درخصوص مسکن کوچک متراژ، گفت: از گذشته بحث مسکن کوچک متراژ یا مسکن ارزان قیمت که توسط شهرسازان مسکن در استطاعت به عنوان یک راه حل مطرح می شد که در نهایت عزم جدی در ایران برای پرداختن به آن دیده نشد.
اخیرا در خصوص مسکن کوچک متراژ 25 متری شاهد چند نوع واکنش بودیم. متخصصانی که مساله را علمی تر می دیدند معتقد هستند که با توجه وضعیت برخی خانوارهای یک نفره و دو نفره این موضوع می تواند پاسخ مناسبی به نیاز فوری آنها باشد. یک گروه دیگر با اشاره به روایات و احادیث گفتند از سعادت انسان ها این است که خانه بزرگ داشته باشند لذا خانه های کوچک منطبق بر فرهنگ اسلامی نیستند.
گروه دیگری معتقد بود که این خانه ها به ترویج مجردی و عدم تشکیل خانواده می شود. از طرفی رسانه های خارج نشین شروع به تمسخر کردند که مسکن کوچک متراژ 25 متری نشانه درماندگی کشور ما برای حل بحران خود است که در نهایت شاهد آن بودیم که مسئولان ما مساله را تکذیب کردند و فردی هم که از ساخت این نوع مسکن خبر داده بود گفت که به دنبال ساخت نوعی هتل آپارتمان بوده یعنی در عمل همه چیز منتفی شد.
مسکن کوچک متراژ می تواند یک راه حل استراتژیک باشد
سید امیر منصوری رییس پژوهشکده نظر و هضو هیات علمی دانشگاه تهران با اشاره به بخش هایی از کتاب هنر تحریم نوشته ریچارد نفیو، گفت: نفیو که طراح تحریم ها علیه ایران در دولت اوباما بود می گوید زمانی که ایران را از خرید بنزین تحریم کردیم متوجه شدیم ایرانی ها بنزین را پتروشیمی ها تولید کردند.
این راه حل مقاومت ایران در برابر این تحریم بود اما نفیو می گوید ما وارد یک فشار رسانه ای شدیم که بنزین پتروشیمی دارای اشکالات محیط زیستی و بهداشتی است تا دولت را مجبور را به عقب نشینی کنیم. او می گوید ایرانی در این فاصله توانستند با ساخت پالایشگاه ستاره خلیج فارس، خود را در تولید بنزین خودکفا کردند. این قصه الگوی مسکن نیز مانند قضیه بنزین است.
همسو شدن رسانه های فارسی زبان خارج نشین با برخی گروه های سیاسی در داخل برای من خیلی عجیب بود گویی که جنگ رسانه ای اینجا درباره الگوی مسکن راه افتاده است. به نظر من مسکن کوچک متراژ می تواند یک اقدام استراتژیک باشد که در آن واحد به مساله زمین و الگوی مسکن بپردازد.
دولت آقای احمدی نژاد به سراغ مساله زمین رفت و مسکن را بیرون شهر برد اما دید هزینه های پنهان زیرساخت ها طرح مسکن مهر را زمین کرد. یعنی پاسخ انها به مساله کافی نبود. نقطه دوم یک اقدام استراتژیک درباره مسکن، الگوی ساخت آن است.
آقای حاجی دلیگانی نماینده مجلس گفته است که گونه های بدمسکنی مشاهده است به این صورت که یک زوج دیگر توان اجاره منزل ندارند درنتیجه مرد خانواده به خانه پدر خود و زن خانواده نیز به خانه پدر خود رفته و جداگانه زندگی می کنند. پارک خوابی، خانه استیجاری مشترک، زندگی کارمندها در پانسیون های چند تخته و … واقعیت های امروز ما است لذا ما باید توجه ویژه به الگوی مسکن داشته باشیم.
وی افزود: هم اکنون سرانه مسکن ما 17 متر است. یعنی در وضع موجود یک خانواده دو نفره سرانه 34 متری دارد یعنی یک مسکن کوچک متراژ 25 متری عدد پرتی نیست. فقر در حال گسترده شدن است و کمبود مسکن داریم پس ما می توانیم با پرداختن به الگوی مسکن به بخشی از بحران پاسخ دهیم.
دکتر خوش‌چهره در بخش دوم سخنان خود اظهار داشت: منظور ما از اقدام آنی، اقدام اورژانسی نیست. وقتی بیمار در حال مرگ است، باید یک سری اقدامات آنی مانند تزریقات مسکن صورت پذیرد. حالا ما می بینیم که همین تزریق مسکن به عنوان تنها راهبرد یک پزشک باقی می ماند که کاری اشتباه است. برای مثال در زمان تصویب پرداخت یارانه در دولت نهم، ما ابراز مخالفت کردیم.
به ما می گفتند چرا شمایی که از فقرا و عدالت اجتماعی حرف می زنید، مخالفت می کنید؟ ما در پاسخ گفتیم این توزیع پول مانند مسکنی است گه دولت برای بعد از آن هیچ برنامه ای ندارد که مردم با کرامت زندگی کنند. ما تا در مجلس هفتم بودیم اجازه ندادیم دولت این کار را انجام دهد اما پس از رفتن ما از مجلس بلافاصله این اتفاق افتاد.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: نگاه صفر و صدی می گوید که یا باید برنامه ریزی بلند مدت داشته باشیم یا فقط به صورت مقطعی کار کنیم در صورتی که ما نیاز به یک نگاه بینابینی داریم. نمی شود به طور مطلق گفت مسکن کوچک متراژ 25 متری خوب است یا بد. کره ای ها در مساحت کم اعجاز می کنند یعنی با طراحی فرنیش از یک فضای 25 متری، کارکردی معادل یک فضای 50 متری را ایجاد می کنند.
تاکید می کنم که اگر مسکن کوچک متراژ 25 متری مانند یکی از داروهای موجود در یک نسخه است، خوب است اما اگر قرار است این نوع مسکن تنها داروی تجویز شده باشد باید در مقابل آن بایستیم. اینکه دکتر منصوری به ناامید کردن ها اشاره می کنند را نمی توان نفی کردند.
ریشه های این تزریق ناامیدی در خارج مرزها خیلی مشهود است چون ناامیدی جامعه را دچار افسردگی می کند. این ناامیدی حاصل غفلت تاریخی و تلاش های بیرونی ها است که اشاره درستی بود اما باید مراقب باشیم پوپولیزم با استفاده از آن نتواند وارد شود لذا مسکن کوچک متراژ 25 متری مانند مسکن 18 متری از لحاظ معماری شدنی است و در شهرهایی مانند توکیو جواب داده است.
دکتر ستاریان نیز در بخش دوم نشست، خاطرنشان کرد: جای بحث در مورد شدنی بودن مسکن کوچک متراژ وجود ندارد لذا مخالفت ها اصلا جنبه فنی ندارد. اگر از دید کلان نگاه کنیم مسکن کوچک متراژ 25 متری یعنی زیرساخت های مورد نیاز شما یک چهارم می شود و در نتیجه پتانسیل تولید بالا می رود.
من بارها گفته ام که مسکن پاشنه آشیل کشور ما است یعنی اگر هیچ چیزی آن را زمین نزند، مسکن قطعا زمین خواهد زد. پتانسیل سیاسی مسکن آنقدر بالا است که می شود گفت بسیاری از کنش و واکنش های اجتماعی از آن نشات می گیرد لذا مقاومت ها در برابر ساخت مسکن کوچک متراژ را در این مسائل ببینید. تاکید می کنم که لازم نیست همه 25 متری بسازند اما این اقدام یکی از کارهای اصلی برای حل بخش مهمی از مشکل است.
در انتهای این نشست حاضران با سخنرانان به پرسش و پاسخ پرداختند.
