بزرگترین مشکل در هنر نقاشی، چگونگی نمایش عالمی سه بعدی روی قطعه‌ای دو بعدی است. در اینجا تصویری از شاهنامۀ طهماسبی به‌عنوان نمونه آورده شده است. در این تصویر که موضوع آن حملۀ‌ ضحاک به قصر فریدون است و به دست سلطان محمد تصویر شده، مشاهده می‌‌شود که به‌هیچ صورتی نمی‌توان هم صحنۀ کارزار را مشاهده کرد، ( آنگونه که حس شود در فاصلۀ نزدیکی با آن قرار داریم) و هم افرادی را که در پشت تپه قرار دارند را، تقریباً در همان ابعادی که شخصیت‌های جلوی تصویر هستند از روبرو دید. در عین حال آنقدر ارتفاع گرفته که قسمتی از داخل ایوان قصر، قابل مشاهده شود. شاید در نگاه اول تصور شود که ارتفاع ناظر زیاد بوده است.

نگارگر هیچ‌گاه قضاوت سریعی نسبت به آنچه با حواس خود درک می‌کند ندارد، بلکه آن‌ها را با چیزی که باید باشند مقایسه نموده و سعی بر درک حقیقت مدرکات خود دارد. هر عالم درجه‌ای نازل از عالم بالاتر از خود را نشان می‌دهد. و عالم ماده نیز درجه‌ای نازل‌ از عالم مثال است. در نمایش هر موضوع بیان روح آن موضوع، برای اشاره به عالم بالاتر، در اولویت است. در صورت داشتن این خصوصیت، اثر، کامل و واقع‌گرایانه فرض می‌شود نگارگر با تغییر زاویۀ خود در یک لحظه با نمایش جزئیات ضروری بیشتر، روح و واقعیت جاری در آن لحظه را بهتر بیان کرده است.

بزرگترین مشکل در هنر نقاشی، چگونگی نمایش عالمی سه بعدی روی قطعه‌ای دو بعدی است. قوانین حل این مشکل دو نوع است ، یکی را با نام پرسپکتیو طبیعی و دیگری را با نام پرسپکتیو مصنوعی می‌شناسند. در هندسۀ‌ اقلیدسی(طبیعی)، «هر گروه از اشیائی که در یکی از قسمت‌های این فضا قرار داشته باشد مکانی را با نقطۀ دید ویژۀ خود اشغال می‌نماید که خاص همان بخش است و نمی‌تواند برای نقاط دیگر عمومیت پیدا کند» ۴۱. براین اساس هر مکانی برحسب کیفیت و حالت درونی‌اش، امکان حضور عناصر دارای تشخصی که با مکان موردنظر هماهنگی داشته باشد را می‌دهد، به‌گونه‌ای که جز در آن مکان، در مکان دیگری امکان وجود ندارد. در مفهوم پرسپکتیو مصنوعی «فضایی را در نظر می‌گیرید که پیوسته و متحد برای همۀ اشیاء و یگانه است» ۴۲ و این همان اتفاقی است که در دوربین‌ عکاسی می‌افتد به‌گونه‌ای که تمام خطوط، به‌سوی نقطه‌ای یکسان گرایش دارند.

پی‌نوشت:
۴۱.  تجویدی، علی‌اکبر، نگاهی به هنر نقاشی ایران …، صفحۀ ۱۲.
۴۲.  همان، همان.