نگارگر همواره نسبت زمان مشاهدۀ هر اثر نگارگری را کنترل کرده و آن را طبق خواستۀ خود تنظیم می‌کند. در این حالت زمان به واسطۀ اثری که در ساختار تصویر دارد مورد بررسی قرار گرفته و اثر مفهومی زمان در این رابطه توسط نگارگر کنترل میشود.
زمان در عالم مثال نیز جاری و ساری است اما مقیاس آن با عالم ماده متفاوت است. با توجه به عالم مثال، نگارگر تنها می‌تواند از طریق نمایش نشانه‌هایی زمان‌هایی مختلف را در نگارگری به نمایش بگذارند و نه از طریق نمایش تأثیرات فیزیکی زمان‌های مختلف، همچون سایه و تیرگی و روشنی‌ها.
در نگارگری برای فراهم شدن شرایط پلان بندی عمومی از شگرد افق رفیع استفاده می‌شد که سبب حجم‌دار شدن فضا در محدودۀ حرکت اصلی میشود. شگرد افق رفیع بدین معنا است که خط فرضی افق تا نزدیک مرز فوقانی تصویر بالا می‌رود. و سطح آسمان بسیار باریک‌تر از زمین نموده میشود
اگر دید خاص نگارگر نسبت به جهان هستی که نشأت گرفته از مذهب او بود، وجود نداشت، هیچگاه آثار نگارگری این چنینی خلق نمی‌شد. به تصویر کشیدن زمان و مکانی که هم خاصیت مادی و هم خاصیت غیرمادی داشته باشد، کاری دشوار می‌نماید و شاید راه‌حلی که نگارگران ایرانی در این مورد اتخاذ کردند، بهترین گزینه بوده باشد.
تصویر قصر ضحاک در نیمه‌شب ، علی‌رغم زمانی که داستان در آن مطرح شده، و حتی وجود نشانه‌های آن یعنی ماه و ستارگان ، آسمان ابری، شمع‌های در دست بانوان و مشعل‌هایی که در دست نگهبانان قصر است هیچ‌گونه نشانه‌ای از تأثیرات فیزیکی نور که در حالت طبیعی مورد انتظار است، دیده نمی‌شود.
در رابطه با ارتباط میان نگارگری و عالم مثال عده‌ای بر این عقیده‌اند که «فضا در مینیاتور ایرانی در واقع نمودار این فضای ملکوتی [عالم مثال] است واشکال و رنگ‌های آن جلوه‌ای از اشکال و رنگ‌های همین عالم مثال است»
بزرگترین مشکل در هنر نقاشی، چگونگی نمایش عالمی سه بعدی روی قطعه‌ای دو بعدی است. در اینجا تصویری از شاهنامۀ طهماسبی به‌عنوان نمونه آورده شده است. در این تصویر که موضوع آن حملۀ ضحاک به قصر فریدون است و به دست سلطان محمد تصویر شده، مشاهده میشود که به‌هیچ صورتی نمی‌توان هم صحنۀ کارزار را مشاهده کرد
