افزایش جمعیت و لزوم توسعه زیرساخت ها
شهرها از گذشته تاریخی خود تاکنون، چه بار جمعیتی را با چه زیرساخت هایی تاب آورده اند؟
در این نوشتار نویسنده بدون هیچ گونه مقابله با نظریات متخصصین و مدیران محترم در زمینه سیاست های افزایش جمعیت در مقیاس کشوری، تنها در صدد بررسی مقوله زیرساخت های شهری و ارتباط آن با افزایش جمعیت شهری در توسعه های آتی است.
زمستان جمعیتی و نگرانی در خصوص کاهش نرخ باروری: از سال 1370 با نگرانی نسبت به رشد فزاینده جمعیت (دهه شصتی های معروف)، سیاست های کلان کشوری به سمت کاهش جمعیت سوق داده شد.
با نگرانی متخصصین در زمینه زمستان جمعیتی و کاهش نرخ باروری و… از سال 1391 سیاست های کلان کشور به سمت تشویق به افزایش جمعیت جهت گیری نمود، به گونه ای که در حال حاضر یکی از مهم ترین دغدغه های دولتمردان کاهش نرخ باروری و تشویق به فرزندآوری است.
از طرفی افزایش جمعیت مقوله ایست که متخصصین به زعم خود آن را بررسی کرده اند. متخصصین حوزه محیط زیست، آسیب به محیط زیست و کمبود منابع را تهدیدی برای جمعیت می دادند در کنار آن متخصصین اقتصاد و جمعیت شناسی و … کاهش نرخ باروری را تهدید برای نسل بعد و نیروی انسانی کشور بر می شمارند.
رشد جمعيت شهري: طي چهل سال گذشته جمعيت کشور ايران دو برابر شده است، تعداد شهرها و جمعيت آن ها بيشتر شده و شهرهاي بزرگ با ده ها مشکل روبرو هستند و به تدريج زندگي در آن ها بسيار دشوارتر شده است.
در نخستين سرشماري رسمي ايران که در سال ۱۳۳۵ صورت گرفت، از کل جمعيت ايران (۱۸٬۹۵۴٬۷۰۴ نفر) حدود ۳۲ درصد (۶٬۰۰۲٬۶۲۱ نفر) در شهرها ساکن بوده اند (نشريه نتايج سرشماري هاي مرکز آمار ايران).
اين در حالي است که بر اساس سرشماري رسمي سال ۱۳۹۵، جمعيت کشور بالغ بر ۷۹٬۹۲۶٬۲۷۰ تن بوده که از اين تعداد، ۵۹٬۱۴۶٬۸۴۷ نفر (۷۴ درصد) در شهرها ساکن بوده اند (مرکز ملی آمار ايران، 1395).
طبق داده های آماری مرکز آمار ايران تا سال 95 در بازه 60 ساله جمعيت شهرنشين 52 درصد افزايش يافته و پيشبينی شده تا سال 1430 بيش از 85 درصد جمعيت ايران در شهرها زندگی کنند. (نمودار 1)
الزام به توسعه زیرساخت ها: زیرساخت ها به مجموعه ای از سیستم ها و فعالیت های شکل دهنده به جوامع و اقتصادهای مدرن از جمله؛ حمل و نقل، سوخت، تامین آب، فضای سبز، خدمات و … نسبت داده می شود که بدون آن ها جوامع معاصر به ویژه جوامع شهری قادر به ادامه حیات نیستند.
در کنار افزايش فزاينده جمعيت شهری و هجوم به کلان شهرها و سرريز جمعيتی، توسعه کالبدی شهر و نیاز به زیرساخت ها و پاسخگویی به کمیت و کیفیت زیست امری ناگزیر است. در زمینه تامین زیرساخت های شهری، توجه به منابع از جمله آب، غذا، سوخت و … در شهرها بحث مهمی در زمینه افزایش جمعیت است که بایست حداقل براساس سرانه های کمّی اعم از تامین آب، راه، فضای سبز و… مورد بررسی قرار گیرد.
به عنوان مثال تصور کنید با منابع طبیعی محدود، شیراز در دوران قاجار طبق گزارش فارسنامه ناصری حدود پنجاه هزار نفر جمعیت داشته و در حال حاضر نزدیک به دومیلیون نفر با نیازهای جدید زندگی مدرن در کلان شهر با همان منابع محدود جمعیت دارد.
چنانچه در سیاست های کلان کشوری در زمینه افزایش جمعیت به زیرساخت های شهری در کلانشهرها توجه نشود با انفجار جمعیتی و کاهش جنبه های کمی و کیفی زیست مواجه خواهیم شد.
در نتیجه توجه به نیروی انسانی و رشد اقتصادی اگر وابسته به افزایش جمعیت است، با رشد جمعیت شهرنشین و مهاجرت از روستاها به شهرها، در حوزه تامین زیرساخت ها، سیاست افزایش جمعیت، نیاز به بررسی کلان و تخصصی و آینده نگر را حداقل در حوزه توسعه شهری می طلبد.
آزمون و خطا در این زمینه و نگاه جزنگر یا تک بعدی به مقوله کاهش و یا افزایش جمعیت بدون پیش بینی پیامدهای آن، منجر به تکرار سیکل معیوب چرخش 360 درجه در سیاست های کلان کشوری در طول بیست سال- 1370 با سیاست کاهش جمعیت و 1390 با سیاست افزایش جمعیت- خواهد شد.
