بافت فرسوده و مطلوبیت منظر شهری
چگونه کالبد فرسوده بنا می تواند باعث تنزل مطلوبیت منظر شهری شود؟
امروزه توجه به بافت فرسوده یکی از مسائل مهم و اساسی در شهر است که ساماندهی و نوسازی بافت می تواند تاثیر قابل توجه در مطلوبیت منظر شهری داشته باشد. اما به نظر می رسد که در شناسایی و اقدامات مناسب در بافت های فرسوده شهرهای کشور توجهی به شاخص مطلوبیت منظر شهری نشده است و پیشینه قابل توجهی در ارتباط با نوسازی بافت فرسوده و مطلوبیت منظر شهر مشاهده نمی شود. اما چه شاخصه ای از مطلوبیت، می توان در محدوده بافت فرسوده ارائه کرد که بر مطلوبیت منظر شهر نیز تاثیرگذار باشد؟
مطلوبیت محیطی در یک شهر از برآیند مولفه هایی حاصل می شود که با شناسایی کارکردها و تاثیرات مناسب هر یک از آنها در محیط سکونت، کار و فعالیت انسان فراهم می شود و می تواند پاسخگوی نیازهای زیست محیطی، اجتماعی، کالبدی، اقتصادی و… فضای شهری باشد. در رابطه با بافت فرسوده این امر از اهمیت بیشتری برخوردار است. چرا که در این بافت بسیاری از عینیت های فضا از جمله کالبد و ظاهر بنا دچار فرسایش شده و باعث ناکارآمدی و عدم کیفیت مولفه های ذهنی و عملکردی می شود.
در میان عناصر شهر، به نظر می رسد که هسته مرکزی شهرها بیشتر دستخوش فرسودگی قرار می گیرند. مرکز شهر، به عنوان یک بخش مهم از شهر، فضایی برای تبادل سرمایه، کار، فعالیت و تعاملات اجتماعی، هم مرکز رونق اقتصادی است و هم ساختار فیزیکی و کالبدی آن به عنوان شاخصه ای از ارزش های فرهنگی و اجتماعی آن شهر محسوب می شود. حال اگر بافت مرکز شهر از رسیدگی مناسب در کالبد بنا در طول زمان بهرمند نباشد همین امر باعث پدید آمدن تفاوت آشکار در سیمای شهر و مطلوبیت محیط می شود.
شهرستان اهواز مرکز استان خوزستان از کلان شهرهای ایران می باشد که با عدم توجه و رسیدگی به بافت فرسوده، علی الخصوص در مرکز شهر مواجه است. عوامل فرساینده طبیعی، هجوم اقوام بیگانه در طول تاریخ، جنگ تحمیلی در سال های اخیر باعث تخریب بسیاری از بافت های باارزش منطقه شده است.
یکی از این مناطق، منطقه یک شهرداری اهواز می باشد که به عنوان مرکز شهر اهواز دارای بافت قدیمی است و از مهم ترین مراکز تجاری شهر به شمار می آید که به دلیل عدم توجه به کالبد بناهای تجاری، عملکردهای تجاری در مرکز شهر را تحت تاثیر قرار داده و باعث آشفتگی منظر شهر نیز شده است.
خیابان شهید کیوان در محدوده خیابان خوانساری و خیابان عبد الحمید منتهی به میدان شهدا یکی از مهمترین بازار روز اهواز می باشد که علاوه بر محل رفت و آمد بسیاری از شهروندان اهوازی در طول روز، مرکز خرید و فروش تره بار، ماهی، خرما و… است که ساختار اصلی آن تا دهه پنجاه شمسی شکل گرفته و یادآوری خاطرات بسیار برای ساکنین منطقه می باشد.
امروزه این بافت، به دلیل کالبد فرسوده به بافتی قدیمی و ناکارآمد تبدیل شده است که باعث پدید آمدن مشکلات فراوان در عرضه خدمات تجاری و مصرفی روز برای مصرف کنندها، تراکم جمعیت بالا، ترافیک سنگین شده است.
حال اگر مطلوبیت محیطی را در نوسازی کالبد بنا بدانیم که با در نظر گرفتن شاخص عملکرد مناسب در محیط تجاری بتواند در بر گیرنده دسترسی های مناسب، توجه به نظام شبکه ای معابر و عرض معابر، مجزا سازی مسیر سواره از پیاده، همچنین طراحی فضاهای باز برای انجام سایر عملکردهایی چون ملاقات ها و گفتگوهای دوستانه، انجام مراسمات مختلف آیینی و… می تواند علاوه بر احیای سرزندگی فضایی بر بهبود منظر شهری نیز تاثیرگذار باشد همچنین شاخص های زیبایی در کالبد بنا، توجه به کیفیت بنا با توجه به عناصر بومی و منطقه ای نیز می تواند از دیگر پارادایم های مطلوبیت محیطی در منظر شهری برای بافت فرسوده به شمار آیند.
