توسعه ظرفیت های ریلی
آیا برنامه ریزی طرح های آزادراهی تنها به بهانه کاهش هزینه سفر، می تواند گزینه مناسبی در سیاست گذاری های حوزه حمل و نقل کشور باشد؟ مطالعه طرح های یکی دو صفحه ای توجیه و امکان سنجی توسعه ظرفیت های آزادراهی کشور نشان از هدف تک بعدی برنامه ریزان حوزه حمل و نقل، یعنی کاهش هزینه سفر دارد. ایشان برای دستیابی به این هدف نیز همواره کوتاهترین مسیر را انتخاب کرده و این امر نیز نتیجه ای جز ویرانی طبیعت به دنبال نخواهد داشت.
هرچند نیاز روز افزون بشر به سرعت و ایمنی در سفر را نیز نمی توان انکار کرد. ساخت آزادراه و توسعه فیزیکی راه های زمینی بیشترین تاثیرات محیطی را بر بستر خود دارند. مناسبات اجتماعی و کارکردی محیط پیرامون را بر هم زده و آبادی ای را ویران و ویرانه ای را آباد می سازند. اما به نظر می رسد توجه به سایر مدهای حمل و نقل می تواند بعضا حتی با تخصیص اعتباراتی به مراتب کمتر، پاسخ مناسب تری به نیازهای امروز بشر باشند. یکی از این روش ها، حمل و نقل ارزان ریلی است.
توسعه ظرفیت های ریلی آثار تخریبی به مراتب کمتری بر بستر خود داشته و احداث و بهره برداری از آن به مراتب کم هزینه تر از حمل و نقل جاده ای ست. از طرف دیگر بالاترین ضریب ایمنی در سفر را دارد. در کنار فرصت های جا به جایی مسافر یکی از بزرگترین محاسن حمل و نقل ریلی ظرفیت های جا به جایی بار است. به ویژه در ایران به واسطه ارتباطات خوب جغرافیایی چه از طریق آب و چه خشکی، خطوط ریلی می توانند کریدورهای ارتباطی خوبی از شرق به غرب و از شمال به جنوب ایجاد کنند.
این در حالی ست که حتی امروز شاهد خلاء های بسیاری در بخش حمل و نقل ریلی به ویژه در سطح امکانات موجود در بنادر هستیم. هرچند توسعه این مد حمل و نقل نیز حساسیت های خود را می طلبد. به عنوان مثال بنادر شهید بهشتی و شهید کلانتری چابهار به واسطه ارتباط با آبهای آزاد گزینه مناسب بنادر تجاری ایران هستند. اما بعد زیاد مسافت زمینی و جا به جایی بار به وسیله کامیون ممکن است در جایی مقرون به صرفه نباشد و توسعه ظرفیت های ریلی می تواند به تقویت کریدور تجاری شمالی- جنوبی ایران کمک کند.
یا در مثالی دیگر پس از کش و قوس های فراوان ارتباط ریلی استان فارس به شبکه ریلی کشور فراهم شد و عدم اتصال این ارتباط به استان بوشهر نقص بزرگی برای ارتباط ریلی دیگر کریدور ارتباطی شمال به جنوب کشور است. این نقص نیز در شرایطی ست که استان بوشهر به دنبال توسعه ظرفیت های آبی خود بوده و نسبت به احداث جزیره نگین اقدامات موثری انجام داده است. اما متولیان امر تمرکز خود را بر روی توسعه ظرفیت های آزادراهی گذاشته اند.
هرچند همین امر نیز پس از فراز و فرودهای بسیار و نزدیک به نیم قرن در حال تحقق پذیری ست. آزادراهی که در مسیر خود ظرفیت های طبیعی بسیاری را به ویژه در استان فارس مورد تهدید قرار داده است. از سوی دیگر در بخشی از این آزادراه که از استان اصفهان عبور می کند، به واسطه عبور از روستاها و شهرک های مختلف شاهد تغییر مناسبات اجتماعی خواهیم بود.
فارغ از ظرفیت های جا به جایی بار که امروز در کشور سرعت بسیار بسیار پایینی دارد و نزدیک به کمتر 100 کیلومتر در روز است، توسعه هدفمند ظرفیت های حمل و نقل ریلی می توانند با کمترین آسیب به بستر طبیعی خود، فرصتی برای فهم بهتر و بیشتر مسافران از محیط پیرامون مسیر و حظ بصری ایشان در طول سفر فراهم آورد.
سفری ایمن و ارزان که موجب تقویت هرچه بیشتر و بهتر رابطه تعامل مسافران با محیط شده و زمینه شناخت بهتر ایشان را از محیط طبیعی پهنه های مختلف ایران زمین فراهم آورد. فرصتی که به نظر می رسد کمتر مورد توجه سیاست گذاران حوزه حمل و نقل کشور است و ایشان به محدود امکانات موروثی گذشتگان بسنده کرده اند.
