چندسالی است که در ایام نوروز و تحت عنوان «رویداد بهارستان» فعالیت‌های هنری از طرف هنرمندان و به سفارش سازمان زیباسازی شهرداری تهران در سطح این شهر مشاهده می‌شود. توجه به انواع هنرهای شهری که تا پیش از این کمتر در سطح کشور به چشم می‌خورد و تعامل بیشتر مردم با هنر از طریق برقراری ارتباط مستقیم‌تر از دستاوردهای این رویداد است. اما در این سال‌ها همواره جای خالی توجه خاص به خوش‌نویسی به عنوان عنصر مهم فرهنگ ایرانی رخ می‌نمود. هنر خوش‌نویسی ریشه در فرهنگ، هنر و تاریخ ایران زمین دارد و به همین دلیل و نیز ویژگی‌های انتزاعیش عنصری مناسب برای برقراری رابطۀ زیبایی‌شناسانه با مردم در سطح شهر محسوب می‌شود.

در نوروز ۹۷ جهت رفع این نقیصه کارگاهی جهت تولید آثاری خوش‌نویسی در غالب نهایی اثر گرافیکی راه‌اندازی شد. به این ترتیب در بخشی از رویداد بهارستان متن‌ها و اشعار ادبی دربارۀ نوروز و بهار با هنر خوش‌نویسی مزین، طراحی و در معرض دید شهروندان قرار گرفت. در این حرکت تلاش فراوان برای حفظ اصالت خوشنویسی به عنوان رویکرد اصلی کارگاه سبب شد تا برخلاف دیگر هنرهای عرضه‌شده در رویداد بهارستان، شاهد ابداع و نوآوری چندانی در زمینۀ ارائۀ زیبایی‌شناسانه و امروزی از خوش‌نویسی نباشیم. به عبارت دیگر در نخستین سال توجه خاص به خوش‌نویسی در رویداد بهارستان، با خط و خوش‌نویسی همچنان به صورت سنتی و به عنوان فونتی برای انتقال معنا برخورد شد و رویکرد صرفاً زیبایی‌شناسانه کمتر مورد توجه بود. این درحالی است که در هنر معاصر امروز کشور شاهد رویکردهای حروف‌محور خلاقانه و مبدعانۀ فراوانی در هنرهای تجسمی هستیم که هم ارتباط با فرهنگ ایرانی در آن‌ها حفظ می‌شود و هم با رویکردهای هنری معاصر هماهنگی بیشتری دارد.

خوش‌نویسی هنری مانا است به این معنا که از حدود چند‌هزار سال پیش به امروز رسیده و توانسته جذبۀ خود و هوادارانش را حفظ کند و در تلاطم‌های امروزی و دنیای تکنولوژی ماندگار بماند. زیرا هنر خوش‌نویسی علاوه بر سنتی‌بودن، امروزی نیز هست. نوروز ۹۷ نخستین دوره بود که شاهد همراهی خوش‌نویسی و گرافیک بودیم. هدف از این همراهی این بود که مخاطبان احساس تازگی، طراوت و شادی را از آثار خوش‌نویسی و ادغام آن با اثر گرافیکی دریافت کنند.[۱]

در این کارگاه ها قبل از طراحی گرافیک آثاری توسط خوشنویسان در قالب اشعار نوروزی تهیه شده بود که طراحان گرافیک باید بر مبنای آن و با حفظ اصالت خط نستعلیق، اثری خلق می کردند که به بهارانه شدن شهر کمک کند. اجرای چنین ترکیبی از هنرمندان خوشنویس و طراحان گرافیک و تصویرگران، مزایا و صد البته دشواری هایی را به همراه داشت. از آنجایی که بیشتر آثار خوشنویسی کلاسیک و به شکل نستعلیق بودند، فضای اجرای آثار نیز کاملاً در فضایی ایرانی و سنتی شکل گرفت. شاید این رویکرد کارگاه با هدف حفظ حال هوای سنتی نوروز انجام شد اما در عمل سبب دوری نمونه آثار ارائه شده با فضای مدرن شهری بود. یکی از سختی‌های کار در چنین شرایطی این بود که طراحان گرافیک و تصویرگران با یک اثر از پیش آماده، رو به رو بودند که باید اصالت و شکل آن حفظ می‌شد، بنابراین آزادی همیشگی برای طراحان وجود نداشت[۲]. شاید بتوان همین رویکرد نامناسب را دلیل تولید آثاری در این سال دانست که بعد محتاطانه ای از هنر گرافیک در ترکیب با خوشنویسی را عرضه می کرد. به عبارت دیگر امکان خلاقیت و نوآوری در این رویکرد تا حد زیادی از هنرمند گرافیست گرفته شده بود.

گرافیک به عنوان یک هنر می‌تواند چیزهایی را به صورت تلفیقی ارائه کند تا مورد پسند مردم قرار گیرد و می‌تواند حضوری مؤثر در کنار خوش‌نویسی داشته باشد. اما این حضور زمانی می‌تواند تاثیر زیبایی شناسانه مثبتی‌تری بر مخاطب ایجاد کند و سواد بصری آن‌ها را افزایش دهد که این حضور حاصل همکاری هم‌زمان هنرمند تصویری (گرافیست) و خوش‌نویس باشد تا نتیجۀ کار مانند کلاژی از هنر خوش‌نویسی در کنار مضامین گرافیکی به نظر نیاید. با توجه به وجود هنرمندان خوش‌نویس متبحری در سطح کشور که توانایی هم‌زمانِ خوش‌نویسی در سطح عالی و خلق آثار تصویری با استفاده از عنصر تصویری خط را دارند، شاید انتخاب شیوۀ ذکر‌شده در این کارگاه و فعالیت جداگانه و غیرهم‌زمان خوش‌نویس و گرافیست چندان توجیهی نداشته باشد. حاصل کارگاه نیز از به نتیجه‌نرسیدن این رویکرد در ارائۀ آثاری شاخص و متفاوت در این زمینه خبر می‌داد. این حرکت تناقض آشکاری با ابداع و نوآوری در دیگر رویکردهای رویداد بهارستان داشت.

هنر خوش‌نویسی الزاماً به معنای راحت‌تر خوانده‌شدن متن نیست زیرا خوش‌نویسی و اساساً خط نستعلیق با مباحث زیبایی‌شناسی خط سروکار دارد به همین خاطر ممکن است که شاید خواندن آثار خوش‌نویسی به خصوص برای مردم عادی سخت باشد. با توجه به این موضوع و نیز عدم اهمیت خوانش در آثار هنر شهری به دلیل عدم اصالت انتقال معنا در مفهوم زیبایی‌شناسی شهری، کارگاه هنری مذکور می‌توانست از طریق اتخاذ سازوکار آزادتری که هنرمندان را با محدودیت و محافظه‌کاری مواجه نکند، آثار متهورانه و نوآورانه‌ای را در معرض دید شهروندان قرار دهد.

گفته شد که در روند طراحی گرافیک این آثار که کاملاً بعد از مرحله خلق خط به وقوع پیوست، نکاتی چون احترام به خط بسیار اهمیت داشت. بر همین اساس نیز طراحان به خط تحت عنوان سنت نگاه کردند و تمام تلاش‌ها بر این بود که ارزش‌های زیبایی‌شناسانۀ این بخش حفظ شود زیرا در دل خط نستعلیق پیغامی وجود دارد که بیانگر ریشه و سابقۀ ارزشمند فرهنگی آن است.[۳] چنین محافظه‌کاری و محدودکردن ارزش زیبایی‌شناسانۀ نستعلیق به بعد خوانشی و سنت قدما سبب شد در عمل آثاری حاصل کلاژ خوش‌نویسی و گرافیک به شهروندان عرضه شود.

در حقیقت روش برگزاری کارگاه و رویکرد آن بود که امکان آزادی عمل را از هنرمندان گرافیست صلب کرد و لازم است در سال‌های آینده بر همکاری هم‌زمان هنرمندان خوش‌نویس و گرافیست تأکید شود و یا از هنرمندانی در این زمینه استفاده شود که هم‌زمان توانایی‌های تصویری و خوش‌نویسی را در آثاری حروف محور و با حال‌وهوای نوروزی و خلاقانه به ظهور رسانند.

فهرست منابع

http://zibasazi.ir/fa/urban-arts/item/10933.

http://www.zibasazi.ir/fa/urban-arts/item/10952.

http://zibasazi.ir/fa/urban-arts/item/10915.

http://khabarone.ir/news/15234427.

http://www.zibasazi.ir/fa/urban-arts/item/10952.

 پی‌نوشت