چرا باغ زیتون میثاق در محله باغ آذری به عنوان یک فضای واحد شهری که از تمامی قواعد خطی شهرسازی مربوط به فضای سبز و پارک در مقیاس محله تبعیت کرده و از پتانسیل های منحصر به فرد کشاورزی شهری برخوردار است، دو قطبی به شدت متضادی را در ساعات مختلف شبانه روز تجربه می کند؟
باغ زیتون در جنوب شرقی بوستان میثاق، محله باغ آذری، منطقه 16 تهران قرار دارد. این باغ از وسعتی حدود 6 هزار و 400 مترمربع برخوردار بوده و ویژگی منحصر به فرد آن وجود ۶۰۰ اصله درخت زیتون است که شهرداری امکان بهره برداری از این باغ را به صورت رایگان برای مردم فراهم کرده است. اگرچه در گذشته بسیاری از ساکنان بومی محله از وجود درختان زیتون در این بوستان هیچگونه اطلاعی نداشته اند، اما در سال های اخیر بانوان محله به باغ زیتون و فعالیت های کشاورزی شهری علاقه نشان داده و فعالیت های جمعی نظیر آیین برداشت در طول روز در این باغ برگزار شده است.
علیرغم پتانسیل های کم نظیر کشاورزی شهری این باغ در مقیاس محله، با نزدیک شدن به ساعات پایانی روز، باغ زیتون به محلی ناامن برای تجمع بزهکاران و معتادان مبدل می گردد. شهرداری منطقه 16 و دفتر توسعه محله باغ آذری تلاش های زیادی را جهت مدیریت آسیب های اجتماعی این باغ و جمع آوری معتادان انجام داده اند، اما بنا به اظهارات شورایاری محله، همچنان حضور مهاجران معتاد و بی خانمان ها در این باغ یکی از بزرگترین دغدغه های اصلی اهالی است که مانع از حضور مردم و بهره برداری صحیح از باغ می شود.
با افزایش روز افزون جمعیت شهرها و از بین رفتن زمین های کشاورزی در مناطق روستایی «کشاورزی شهری» مورد توجه کشورهای پیشرفته قرار گرفته است. کشاورزی شهری به پرورش گیاهان و محصولات غذایی در مقیاس بسیار کوچک در بافت شهری به منظور تامین میزان محدودی از نیازهای ساکنین به مواد غذایی اطلاق می گردد. باغ های اشتراکی یکی از راهکارهای اجرایی کشاورزی شهری است که این امکان را برای ساکنین شهر فراهم می کند تا علاوه بر تقویت ارتباط خود با طبیعت، تامین و کشت مواد غذایی ارگانیک مورد نیاز، با انجام فعالیت های اقتصادی خرد مقیاس، تعاملات اجتماعی و فرهنگی خود را به واسطه حضور در محله و انجام فعالیت های مشارکتی ارتقا دهند.
محله باغ آذری از لحاظ معیشتی ضعیف و جز محله های فقیرنشین تهران محسوب می شود، که به واسطه قیمت پایین اجاره مسکن در مقایسه با سایر مناطق، مهاجران و زاغه نشین های حومه شهر را به خود جذب کرده است. وجود اقشار آسیب‌پذیر و خانواده‌های کم بضاعت، مهاجرپذیری و مشکلات اقتصادی، معضلات اجتماعی موجود را در کلیه فضاهای جمعی این محله تشدید کرده و باغ زیتون نیز از این آسیب در امان نبوده است.
به همین دلیل علیرغم پتانسیل بالای باغ زیتون در مقیاس محله به واسطه زیرساخت موجود سبز و کشاورزی شهری، این فضا دچار پارادوکس شدید هویتی-کارکردی شده و به فاصله چند ساعت از یک فضای پویا و زنده به مکانی ایزوله و انحصاری برای بزهکاران و معتادین مبدل می گردد. اگرچه باغ زیتون به صورتی غیر برنامه ریزی شده دارای پتانسیل بالایی برای کشاورزی شهری می باشد و مدیریت شهری با مداخلات کالبدی، باغ زیتون موجود را به عنوان قسمتی از بوستان در اختیار عموم قرار داده، اما عدم جاری بودن زندگی و حضور اجتماع در تمامی ساعات روز امکان بهره برداری از ظرفیت های موجود را محدود کرده است.
آنچه به عنوان مشکل اصلی در بهره برداری از باغ زیتون محله باغ آذری خودنمایی میکند عدم احساس تعلق ساکنین و حضور کمرنگ ایشان در فضاهای جمعی محله است که به عنوان نمونه میتوان به عدم آگاهی ساکنین از وجود باغ زیتون در نزدیکی محل زندگی ایشان اشاره کرد.
تکرار حضور اجتماع در محل و برقراری روابط اجتماعی، می تواند حس تعلق اهالی به محله و باغ را تقویت کرده و در طول زمان همبستگی اجتماعی را به عنوان یکی از عوامل اصلی تضعیف کننده معضلات اجتماعی ارتقا دهد. لذا انتظار می رود مدیریت شهری با برنامه ریزی و برگزاری فعالیت های جمعی و رویدادهای فرهنگی مستمر در ساعت های شبانگاهی که باغ تبدیل به محل تجمع بزهکاران می گردد، به واسطه جذب مخاطب و دعوت اهالی به جاری کردن زندگی جمعی پرداخته و علاوه بر آن با بهره بردای از پتانسیل های کشاورزی شهری موجود، در ساماندهی معیشت های خرد محله ای وابسته به باغ اشتراکی اثر گذار باشد.
اگرچه در بدو امر اهالی محله باغ آذری با برنامه ریزی از پیش تعیین شده در باغ زیتون حضور می یابند، اما به تدریج با تقویت روابط اجتماعی اهالی و برخورداری از منافع خرد اقتصادی حاصل از کشاورزی شهری، ساکنین علاقه بیشتری نشان داده و زندگی در ساعت های پایانی روز نیز در این باغ جریان خواهد یافت. حضور و مشارکت جمعی مردم محله به عنوان تکمیل کننده اقدامات مدیریت شهری می تواند در پالایش فضاهایی آسیب دیده اثرگذار بوده و به بافت محله کمک کند تا به صورت یک سیستم پایدار خود را پالایش کرده و با کاهش میزان وقوع جرم و بزهکاری کیفیت زندگی شهری ساکنین را ارتقا دهد.
