مروری بر اخبار منتشر‌شده در خصوص کمربند سبز تهران در سال‌های اخیر، نشان از تمرکز مسئولان بر افزایش سرانۀ فضای سبز در این نواحی دارد.

۱. مجتبی عبدالهی، معاون خدمات شهری شهرداری تهران گفت: «شهرداری تهران در راستای اجرای کمپین «آسمان آبی، زمین پاک» در سال جاری به کاشت ۵ میلیون درخت اهتمام ورزیده است. طبق برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته قرار است پروژۀ کاشت این تعداد درخت تا ۲۰ اسفند ماه به اتمام برسد و بر این اساس، امسال هزار هکتار به کمربند سبز تهران اضافه می‌شود».[۱]

۲. محمدعلی افشانی، شهردار وقت تهران در مهرماه ۱۳۹۷با بیان اینکه پرداخت ۴۰۰۰ میلیارد تومان طلب شهرداری صورت‌جلسه شده و وارد چرخه می‌شود، تصریح کرد: «تمام تلاش خود را به کار خواهیم بست که یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های فضای سبز پایتخت را نهایی کنیم و آن هم ایجاد کمربند سبز تهران به طول ۲۵ کیلومتر و عرض ۵۰۰ متر است که محل کاشت درختان مشخص شده و مخازن نیز در حال نصب هستند و منتظر سردشدن هوا هستیم تا از اول آذر درختان سه تا پنج ساله را در این کمربند سبز بکاریم».[۲]

۳. محسن هاشمی، رئیس شورای اسلامی شهر تهران با تأکید بر اینکه جنگل‌کاری‌های اطراف تهران باید به ۵۰ هزار هکتار برسد و ۱۰ هزار هکتار از آن عقب هستیم، گفت: «متأسفانه احداث فضای سبز در ارتفاعات شمالی تهران به کندی پیش می‌رود که باید در این مورد هم برنامه‌ریزی دقیق داشته باشیم».[۳]

با بازخوانی این اخبار؛ این سؤال مطرح می‌شود که آیا تنها دغدغۀ مسئولان و برنامه‌ریزان شهرداری تهران در خصوص کمربند سبز، محدود به افزایش میزان درختکاری آن است؟

هدف از ایجاد کمربند سبز در پیرامون کلان‌شهرها چیست؟ فواید آن چیست؟ تجربه‌های جهانی کمربند سبز در اروپا و آمریکا به چه صورت بوده؟ مسئولین و برنامه‌ریزان کمربند سبز تهران چه معیارهایی را برای آن در نظر گرفته‌اند؟

در تاریخچۀ کمربند سبز، هدف از ایجاد آن جداکردن شهر از نواحی ساخته‌شدۀ اطرافش است که از ذخیرۀ زمین برای گسترش فراتر از حد تعیین‌شدۀ آن جلوگیری می‌کند و محیط زیست روستایی را برای مردم شهر فراهم می‌آورد.[۴] علاوه بر عملکرد کالبدی کمربند سبز که باعث تثبیت لبۀ شهر می‌شود، شهرها می‌توانند از اثرات اکولوژیکی مثبت آن نیز بهره‌مند شوند. بحث زیبایی‌شناسی منظرین و طراحی هدفمند فضاهایی با رویکرد اجتماعی، تفریحی، فرهنگی و آموزشی در کمربند سبز به احیا زمین‌های متروک و بدون استفاده در میان زیستگاه‌های طبیعی کمک می‌کند. این اقدامات به منظور تعامل انسان با طبیعت و بالابردن آگاهی مردم نسبت به محیط زیست و طبیعت صورت می‌گیرد و در نهایت منجر به پایداری اجتماعی و فرهنگی می‌شود. از طرف دیگر حضور شهروندان و گردشگران در فضاهای طراحی‌شده در کمربند سبز و بهره‌مندی آن‌ها از خدمات ارائه‌شده منجر به بازده اقتصادی و پایداری اقتصادی می‌شود».[۵]

حفظ اکولوژی منطقه در نواحی کمربند سبز اطراف شهرها از ضروریات است. افزایش صِرف میزان درختکاری نمی‌تواند پاسخگوی نیاز اکولوژیک شهر باشد. چه نوع و گونه‌ای از درختان برای کمربند سبز تهران مناسب است که علاوه بر انطباق با اقلیم منطقه، نیازمند آبیاری کمتری باشد؟

پیوستگی و یکپارچگی نواحی داخل کمربند سبز و حفظ زیستگاه‌های گیاهی و جانوری در الویت قرار دارد. بنابراین مسیرهای تردد اتومبیل و قطار از نواحی پشت کمربند سبز به داخل شهر نیازمند به‌کارگیری رویکردهایی در طراحی است که باعث منقطع شدن زیستگاه‌ها نشود و آلودگی ناشی از این مسیرها (آلودگی صوتی، آلودگی هوا، …) منجر به از بین‌رفتن گونه‌های زیستی موجود در طبیعت نشود.

اما کمربند سبز تنها یک کریدور اکولوژیکی نیست، بلکه یک چالش ارضی با سیاست جغرافیایی و فرهنگی است.[۶] ارتباط بین طبیعت و فرهنگ و چگونگی  ظهور آن در کمربند سبز مسئله‌ای است که جلوه‌های متنوعی برای ظهور و بروز پیدا می‌کند. این جنبه از موضوع بر ایجاد موزه‌های طبیعت، حفظ سمبل‌ها و نشانه‌های طبیعی یک اقلیم، فعالیت‌های فرهنگی و ارتباطات انسانی متمرکز است که منجر به حفظ میراث طبیعی یک شهر می‌شود. خلق چنین ایده‌هایی در نواحی کمربند سبز نه تنها برای شهروندان بلکه برای توریست‌ها نیز به علت وجه فرهنگی آن دارای جذابیت است و به رشد صنعت تورسیم نیز کمک خواهد کرد.

در تجربه‌های جهانی، فضای طبیعی کمربند سبز در مجاورت شهرها برای گذران اوقات فراغت، سرگرمی، ایجاد برنامه‌های آموزشی در رابطه با محیط زیست و تجربه در طبیعت برای کودکان و بزرگسالان طراحی شده است. تعاملات اجتماعی در کمربند سبز نیاز شهروندان را برای تعامل با طبیعت پاسخگوست و توجه برنامه‌ریزان و طراحان را برای استفاده از این فرصت می‌طلبد. لایحه و برنامۀ کمربند سبز تهران تا چه حد دربرگیرندۀ این جنبه‌هاست؟

در صورتی که با دیدگاه کل‌نگرانه به جنبه‌های مختلف موضوع پرداخته شود، کمربند سبز فواید بسیاری را می‌تواند به کلان‌شهرها ارائه کند. اینکه صرفاً در اطراف شهر ناحیه‌ای به کمربند سبز اختصاص یابد و هرساله توسط مسئولین وعدۀ افزایش میزان درختکاری در آن داده شود، سؤالات زیادی را در خصوص این موضوع مطرح می‌نماید که به‌سادگی از آن نمی‌توان گذشت.

فهرست منابع

• باشگاه خبرنگاران جوان، ۲ اسفند ۱۳۹۳. https://b2n.ir/68478
• خبرگزاری ایسنا، ۲۸ مهر ۱۳۹۷. https://b2n.ir/93273
• خبرگزاری مهر، ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۷. https://b2n.ir/64682
• محسنی مقدم, مریم. (۱۳۹۵). کمربند سبز راهکاری محلی برای چالش های محیطی: طرح کمربند سبز فرانکفورت. مجله علمی-ترویجی منظر, ۸(۳۷), ۵۶-۶۵.
• Joseph L. Arnold. (1977). The new deal in the suburbs: a history of the greenbelt town program 1935-1954. Ohio state university press: United States of America.
• Terry A., Ullrich K. and Riecken U. (2006). The Green Belt of Europe: From Vision to Reality. IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK.