فاجعه اخیر بحران آب خوزستان، دورنمای تاریکتری را در پیش رو دارد. این دورنما حاصل بی تدبیری، آینده نگری غلط و سوء مدیریت در طول سالهای اخیر است. اما در حال حاضر چه اقداماتی باید انجام داد تا آینده روشنتری را برای مردمان سرزمین مان داشته باشیم؟ در مقابل چه اقداماتی باید صورت نگیرد تا خوزستان امروز به سیستان و بلوچستان فردا، نواحی مرکزی و شرق و غرب کشور در پسین فردا تبدیل نشود؟
تا زمانی که جریان و حرکت غالب و رفتار مدیریتی و اجتماعی در ارتباط با «آب» تغییر نیابد، پیامدهای اجرای پروژه های تاثیرگذار بر آب و محیط آبی تبیین و رفتار اجتماعی و الگوی مصرفی مردم با آب تغییر نیابد، حل مسأله کمبود آب امکان پذیر نخواهد بود. اما اگر انتخاب تغییر کند یا نابود شود، ممکن خواهد بود.
پس کشور ما نیاز دارد رابطه خود با آب را بازتعریف کند و با مدیریت صحیح آب ، امکان دردسترس بودن آب شیرین را برای همه و استفاده بهینه از آب را در تمامی بخش های اقتصادی فراهم سازد. درغیر اینصورت «مهاجرت» اولین و البته بدترین پیامدی است که درصورت تداوم کم آبی اتفاق خواهد افتاد.
مهاجرت پدیده ای آشنا برای خوزستانی هاست. مردمان این مرز و بوم کشورمان یکبار مهاجرت گروهی و اجباری را در آغاز جنگ تحمیلی تجربه کرده اند و پس از آن به تدریج برای دستیابی به امرار معاش قابل اتکا خانه و کاشانه خود را ترک کرده اند. اما اینبار مهاجرت مردم ناشی از پدیده اقلیمی خشکسالی و کمبود آب ناشی از سوء مدیریت را در پیش رو دارند.
برای جلوگیری از مهاجرت ناشی از کمبود آب اعم از اینکه اجباری باشد یا اختیاری چه باید کرد؟ پژوهشگران، سیاستگذاران، برنامه ریزان، سازمانها و دستگاههای دولتی، سازمانهای مردم نهاد و مردم چه نقش و مسئولیت هایی برعهده دارند؟
مرکز دانشگاهی سازمان ملل، مدلی را ارایه می دهد که در آن رابطه بین آب و مهاجرت در سه حوزه اساسی مطابق تصویر (1) ترسیم شده و معتقد است برای برای حل معضل کم آبی و مهاجرات ناشی از آن باید مورد توجه برنامه ریزان و سیاستگذاران قرار گیرد.
– فراوانی یا کمیت آب: فراوانی آب در یک منطقه منجر به افزایش رطوبت و کم آبی باعث خشکی آب و هوا در آن محیط می شود. انتقال بی رویه آب از رودخانه کارون به مناطق پیرامونی افزایش دما و کاهش رطوبت در خوزستان را در پی داشته است. حق دسترسی مردم به آب و توزیع نامتناسب آن موضوع مهمی دیگری است که از حقوق مدنی هر فرد نشات گرفته و در حال حاضر حق شهروندی خوزستانی ها از این منظر به مخاطره افتاده است.
-کیفیت آب: کیفیت آب عمدتا با مداخله های غیر مسئولانه نظیر دفع فاضلابهای صنعتی و خانگی به رودخانه ها ، کاهش یافته و اثر سویی بر سلامت انسان و حیات آبزیان و امنیت غذایی دارد که می تواند به عنوان عواملی مهم در محرک مهاجرت باشد. انتفال آبهای سمی و آلوده واحدهای پتروشیمی و نفتی به رودخانه بهمنشیر نمونه بارزی از آلودگی آبهای سطحی است که آبزیان را آلوده و متعاقب آن انواع بیماری های را برای مردمان محلی موجب می شود.
– نوسانات آب: همچنانچه خشکسالی و کاهش سطح آب دریاها و رودخانه ها نتیجه سوء مدیریت منابع آبی محسوب می شود، جاری شدن سیلاب و طغیانهای آبی نظیر سیلابهای دوسال پیش در اغلب استانهای کشور ناشی از تغییرات اقلیمی که عمدتا از دخالت های زیست محیطی، جنگل زدایی، ضعف در زیرساختهای آبی و افزایش دمای زمین بوده است، بر کمیت و کیفیت آب تاثیر می گذارد و مهاجرت ها را تشدید می نماید.
مهاجرت ناشی از آلودگی، کمبود و یا نوسانات آبی، معمولا به تدریج انجام می شود. به این معنی که به جای جابجایی گسترده ای از مردم، افراد در دوره های زمانی مختلف یا به طور موقت مناطق را ترک کنند.
مدل یادشده که به طور مختصر و با مصادیقی از وضعیت آبی خوزستان ارایه شد، گویا این واقعیت است که در آینده ای نه چندان دور شاهد مهاجرت اجباری و تدریجی مردم این بخش از سرزمین مستعد و غنی از کشورمان خواهیم بود.
