پیرو پیگیری‌های متعدد در سال‌های اخیر، تغییر سازمان به وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در دستور کار مجلس قرار گرفت و پس از طی پیچ و خم‌های قانونی تصویب شد. در حالی که رئیس مجلس از رئیس جمهور خواسته تا وزیر پیشنهادی خود را برای رای اعتماد به مجلس معرفی کند، سئوالات و موضوعات مختلفی حول کارایی و اثربخشی این تغییر روی صنعت گردشگری ایران مطرح است. به این بهانه نظرآنلاین با دکتر نادعلی پور، مصاحبه ای انجام داد که به شرح زیر می‌باشد.

نظرآنلاین: تغییر سازمان به وزارتخانه موجب نظارت بیشتر نمایندگان می‌شود. آیا در مجموعه‌ای تخصصی مثل گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی، نظارت نمایندگان راه‌حل مسئلۀ عدم کارایی است؟

نادعلی‌پور: البته این موضوع دربارۀ سایر وزارتخانه‌های تخصصی هم مطرح است که قانون‌گذار محترم راه‌حل آن را قبلاً طراحی کرده و با تشکیل کمیسیون‌های تخصصی و کمک و مشاوره از سوی صاحب‌نظران و متخصصین، این نگرانی‌ها قابل رفع است. نظارت مجلس می‌تواند در عرصۀ شفاف‌سازی در زمینه‌های مختلف، بسیار مؤثر باشد و اتفاقاً این یکی از محاسن این تغییر است. تبدیل این سازمان به وزارتخانه باعث می‌شود در اخبار، رسانه‌ها و در گفتمان اجتماعی و سیاسی بیشتر مطرح شده و مردم و مسئولین نسبت به عملکرد آن حساسیت بیشتری داشته باشند.

به موضوع کارایی اشاره کردید. باید واقع‌بین بود و نباید فراموش کرد که الزاماً این تغییر نام‌ها به خودیِ خود نمی‌تواند ضامن افزایش کارایی باشد. ساختار باید به درستی شکل بگیرد و باید بتوانیم شاهد ثبات مدیریتی، تخصص‌محوری و بهبود همه‌جانبه در بدنۀ مدیریتی و اجرایی این نهاد، اعم از سازمان یا وزارتخانه باشیم. به عنوان مثال، کشوری همچون فرانسه که سال‌هاست از نظر درآمدهای گردشگری و تعداد گردشگران ورودی در صدر جدول قرار دارد و گردشگری بزرگترین بخش اقتصادی این کشور را تشکیل می‌دهد، سازوکار گردشگری‌اش در نهادی با عنوان آژانس توسعۀ گردشگری فرانسه متمرکز شده که توسط شبکه‌ای از همکاران با بیش از ۴۰۰ عضو در داخل و خارج فرانسه و ۳۵ دفتر در ۳۲ کشور، حمایت می‌شود. گاه یک سازمان چابک و کوچک با رابطه‌گستری و ایجاد شبکه می‌تواند به کارایی و اثربخشی قابل توجهی نسبت به یک مجموعۀ عریض و طویل دست یابد و گاه کاملاً برعکس. و این به عوامل زیادی بستگی دارد. بنابراین منظور این است که متغیرهای زیادی کارایی را تحت تأثیر قرار می‌دهند و نمی‌توان در مورد ارتباط بین تشکیل وزارتخانه و کارایی، در خلأ و با حذف دیگر عوامل، قضاوتی کرد. تنها ادعایی که می‌توان داشت، این است که با توجه به تجربیات گذشته از عملکرد سازمان، ماهیت حوزه‌های ۳گانه‌ای که تحت پوشش این سازمان بوده و شرایط موجود، تبدیل این سازمان به وزارتخانه شاید بتواند تحولی چشمگیر در سازوکار مجموعه به وجود آورد. ضمن اینکه یکی از آثار مثبت چنین تغییری، می‌تواند تسهیل ارتباطات و هم‌افزایی با سایر وزارتخانه‌های کشور باشد.

نظرآنلاین: سه دسته فعالیت گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی از نظر جنس و ماهیت با یکدیگر بسیار متفاوت است. تشکیل وزاتخانه‌ای به این عنوان که سه فعالیت نامتجانس را در خود جای دهد، چگونه قابل توجیه است؟

نادعلی‌پور: هرچند برخی بر این باورند (و البته همچنان که تجربیات گذشته نیز نشان داده) این سه حوزه نسبت به هم بیشتر دافعه داشته‌اند تا همنشینی، اما باید گفت اگر یک سازمان قادر بوده تا حدی این سه فعالیت نامتجانس را در خود جای دهد، حتماً وزارتخانه به طریق اولی خواهد توانست از عهدۀ آن برآید؛ چراکه به عنوان مثال، ظرفیت ایجاد سه سازمان مجزا برای هر حوزه فراهم آمده و می‌توان شاهد انتصاب مدیران متخصص و آشنا با دغدغه‌های هر حوزه بود. از سوی دیگر، با توجه به گستردگی فعالیت‌ها، این سه حوزه بهتر است در قالب یک وزارتخانه تعریف شوند که هر سه دسته فعالیت‌ها را تحت هر عنوان (معاونت، ادارۀ کل یا سازمان) هدایت و هماهنگ سازد.

البته شاید از زاویه‌ای دیگر، این سه حوزه چندان نامتجانس هم به نظر نیایند. به‌هرحال اساس گردشگری کشور ما در بحث گردشگری بین‌المللی، بر ظرفیت‌های فرهنگی و میراثی قرار دارد (البته بدون انکار روندهای جدیدی که در توسعۀ گردشگری سلامت و پزشکی در کشور شاهد هستیم و با این فرض که گردشگری مذهبی و زیارتی نیز بخشی از گردشگری فرهنگی است). منظور این است که به عنوان مثال، بخش میراث فرهنگی نباید خود را جدا از گردشگری و گردشگری نباید خود را جدا از میراث فرهنگی بداند. اینها مکمل یکدیگرند. اگر به تجربیات دیگر کشورها نیز نظر کنیم چنین همنشینی‌هایی در نهادها و وزارتخانه‌های مختلف وجود دارد. به عنوان مثال، در ترکیه وزاتخانه‌ای تحت عنوان «وزارت فرهنگ و گردشگری» وجود دارد. و یا در انگلیس، «وزارت فرهنگ، رسانه و ورزش» مسئولیت توسعه و پیشبرد گردشگری را بر عهده دارد.

نظرآنلاین: گزینه‌های انتخابی برای وزارت بیشتر از موضوعات تخصصی از فیلترهای سیاسی عبور می‌کنند. آیا این مسئله موجب مشکلات تخصصی برای وزارتخانۀ جدید نخواهد بود؟ آیا گزینۀ مناسب تخصصی-سیاسی برای این وزارتخانه در نظر دارید؟

نادعلی‌پور: ابتدا باید پرسید منظور از سیاسی‌شدن چیست؟ اگر مقصود این است که وزیر انتخابی با روش و منش سیاسی خاصی کار می‌کند، باید گفت در سایر وزارتخانه‌ها هم ممکن است به همین منوال باشد و طبیعتاً رئیس جمهور محترم با رویکرد و شعار سیاسی خاصی در انتخابات پیروز می‌شود و تیم و هیئت دولت خود را هم براساس افراد هم‌فکر و هم‌رأی تشکیل می‌دهد و این کاملاً طبیعی و اجتناب‌ناپذیر است، اما اگر منظور سیاست‌زدگی است، می‌تواند مانعی برای عملکرد درست و انجام کار ویژه‌های این وزارتخانه باشد. ولی باز هم بر این باورم که طرح این احتمال که شما مطرح می‌کنید، نباید مانع از دیدن آثار مثبت چنین تغییری در آینده باشد.

در ارتباط با معرفی گزینه، باید بگویم به شخص خاصی اشاره ندارم. در مجموع، شایسته است از ظرفیت‌های علمی و تخصصی موجود که در سال‌های اخیر در حوزه‌های مرتبط به ویژه در حوزۀ گردشگری شکل گرفته، در بحث ساختار، مدیریت و اجرا بهره گرفته شود. دانشگاه‌هایی که طی سال‌های اخیر در تربیت نیروی انسانی متخصص گردشگری فعالیت و تلاش داشته‌اند و تشکل‌های علمی و اجرایی گردشگری، می‌توانند به عنوان مراجع علمی و تخصصی به حوزه‌های مشورتی، مدیریتی و اجرایی ورود پیدا کنند. البته بدون شک ظرفیت‌های علمی و تخصصی قابل توجهی نیز در دو حوزۀ میراث فرهنگی و صنایع دستی وجود دارد، که کارشناسان و صاحب‌نظران این حوزه‌ها نیز با اعلام نظرات، پیشنهادات و راهکارهای خود، می‌توانند گام‌های مؤثری برای شکل‌گیری هرچه بهتر این وزارتخانه از آغاز، بردارند.

نظرآنلاین: دولت به شدت مخالف این تغییر است. از نظر شما این مخالفت جنبۀ کاربردی دارد یا ازبین‌رفتن اختیار عمل؟

نادعلی‌پور: به نظر می‌رسد دولت بیشتر بر مغایرت این تصمیم با اصل کوچک‌سازی ساختار دولت تأکید دارد، که از این منظر، ادعایی منطقی است. اما از سوی دیگر، طبق آنچه به تصویب رسیده است، این سازمان بدون توسعۀ تشکیلات و افزایش نیروی انسانی، به وزارتخانه تبدیل شده و بار مالی مربوط به این تغییر عنوان، از محل منابع داخلی و صرفه‌‎جویی‌های این نهاد تأمین می‌شود.