رودخانه های شهری به سبب امتزاج پدیده‌ای طبیعی در ساختار ارگانیک شهرهای تاریخی به پدیده‌هایی پیچیده با وجوه اجتماعی، اقتصادی، اکولوژیک و شهرسازانه بدل گشته‌اند که بسیار مؤثر بر روند سازمان‌یابی شهر و متأثر از تغییرات آن بوده اند. موضوعی که با نگاه به رودخانه خرم رود شیراز به گونه‌ای دیگر خود را بازنمایی میکند و این سوال را برای مخاطب ایجاد میکند که چرا نقش این رودخانه در شهر شیراز از بین رفته است؟پاسخ کوتاه و گذرا به این سوال شاید در مقایسه و تأمل در فرآیند تغییر نام این رودخانه از خرم‌رود به رودخانه خشک در نزد مردم، مدیریت شهری و به تبع آن تصمیمات مدیریت شهری شیرازمستتر باشد.
رودخانه خشك شیراز از مهمترين عناصر طبيعي موجود در شیرازست كه در گذشته خرم دره نام داشت. رودخانه خشك كه خط‌القعر بستر طبيعي شهر را مي‌سازد از غرب به شرق شهر شيراز حركت كرده و نهايتاً به درياچة مهارلو (نمك) در شرق شيراز مي‌ريزد. رودخانه در سال‌هاي پر آب، از اواسط پاييز تا اواسط بهار جريان‌هاي سيلابي ناشي از بارش را به درياچه نمك منتقل مي‌كند. در سال‌هايي كه خشكسالي وجود دارد رودخانه در اكثر ماههاي سال بدون آب است.در پروفیل طولی رودخانه و شهر شیراز، مشخص می‌شود که محدوده رودخانه خشک، در ارتفاع نسبی پایین‌تری قرار گرفته است، این نکته می‌تواند مؤید آن باشد که رودخانه خشک، نقش جمع‌کننده آب‌های سطحی شیراز را ایفا می‌کرده است. اين اندام طبيعي كه به صورت يك عنصر منسجم تمام طـول شـهر را فراگرفتـه تـأثيرات قابـل ملاحظـه‌اي در اكوسيستم و كيفيت‌هاي اكولوژيكي شهر بر جاي نهاده است. علاوه براين سازمان ادراك شهر را تحت تأثيرقرار داده و در انتظام بخشي و خوانايي ساختار طبيعي و مصنوع شهر نقش مـؤثري دارد كـه ماننـد سـتون فقرات اتصال دهندة اجزاء سازمان كالبدي در كل پهنه شهر به حساب مي‌آيد. رودخانه خشک به عنوان یکی از پتانسیل‌ها و ذخیره اکولوژیکی شیراز مطرح است که به دلیل عدم اتخاذ رویکرد و مدیریت یکپارچه در معرض فرسایش قرار گرفته و دوره تناوب سیلاب آن کاهش یافته است. این در حالی است که این عنصر کالبدی علیرغم خشکی، بخشی از منظر طبیعی شیراز را در ذهن شهروندان به خود اختصاص داده است.
بررسی برخورد مدیریت شهری در ذیل دو رویکرد متفاوت در سال‌های اخیر موضوعی است که نشان می‌دهد همچنان دریافت روشنی پیرامون نقش اساسی این رودخانه در سازمان فضایی شهر شیراز و ظرفیت‌های آن وجود ندارد:
- تغییر مفهوم رودخانه فصلی و قابل مدیریت شهر شیراز به رودخانه ای خشک و بی خطر از میانه های دهه 70 تا 80 شمسی منجر به دریافت غلط مدیریت شهری از آن و میانبر زدن برای بهره برداری از طرح های توسعه شهری شد. موضوعی که با فرض مسیر این رودخانه به عنوان بستر آماده احداث مسیرهای ترافیکی شرقی-غربی شهر به ساخت کنارگذرهای رودخانه خشک و قراردهی بزرگراه‌های شهری در امتداد آن شد.تصمیمات مقطعی و اشتباه که از همان سالها و با تغییر مقطع عرضی رودخانه در سیلاب‌های مختلف از زمستان 1380 تا نوروز 1398، رودخانه خشک را به یکی از کانون‌های بحران و حرائم خطرناک شهری بدل ساخته است.
- در مقابل نحله ای دیگر از بازیگران مدیریت شهری شیراز هرچند متوجه اهمیت تاریخی و طبیعی این رودخانه و امکان بهره مندی از قابلیت های آن شدند، اما در مرحله تعیین اولویت ها و رده مداخله همواره به طرح های موضعی کوتاه مدت و با تمرکز بر احیای گردشگری و تفرجی آن بسنده کرده‌اند. موضوعی که حتی طرح‌های قابل تأمل موفقی چون پارک خطی بلوار چمران، سد نهر اعظم و احیاء باغات قصردشت را نیز به اقداماتی موضعی و منفک از ساختار شهر تبدیل کرده اند.
حال آنکه به نظر می رسد می بایست با پذیرش لزوم فهم و اقدام سیستمی در احیاء نقش این رودخانه به مثابه ستون فقرات شهر، «طرح راهبردی احیا و ساماندهی رودخانه خشک» با رویکردهای زیست محیطی، منظرین و کارکردی را در دستور کار قرار داد و از اقداماتی که اجرای آنها-ولو منظرین و موثر – بدون رعایت نگاه سیستمی و سلسه مراتبی برنامه ساماندهی رودخانه خواهد بود و منجر به فرصت سوزی خواهد شد، پرهیزکرد. چنین برنامه‌ای می‌باید در سه سطح پهنه بندی، تعریف پروژه های پایین دستی و تدوین ضوابط و به شکل یکپارچه به احیاء این عنصر مهم شهری بپردازد و با هدف احیاء نقش رودخانه خشک در سراسر شهر شیراز به تعریف طرح‌های عمرانی بپردازد. شایان ذکراست با مداخله جزیره ای و نگاه بخشی هر 3 رویکرد مطرح شده پیرامون ساماندهی پایدار رودخانه آسیب خواهد دید.
