امروزه پیشرفت و توسعه فیزیکی شهرها در حوضه های آبخیز و همچنین گسترش بی رویه شهرها در حریم رودخانه‌ها، مسیل ها و خشکه رودها و همچنین پوشاندن رودخانه ها به بهانه دفع فاضلاب منجر به ایجاد پیامدها و خسارت‌های عدیده ای از جمله چند برابر شدن سیلاب های شهری شده است. حال این سوال مطرح است که چرا مسئولین بی توجه به جنبه های زیست محیطی تغییر شکل رودهای درون شهری، همچنان این روند را ادامه می دهند؟
شکل گیری و گسترش شهرنشینی و به تبع آن، تغییرات وسیع کاربری اراضی اطراف رودخانه ها، دوره برگشت طغیان ها، مقدار زمان تمرکز آب ها در درون حوضه های آبریز را تا چند برابر کاهش می دهند. تغییر کاربری محل عبور آب ها در مسیل ها و تبدیل کردن آن ها به عرصه های شهری و تاسیسات شهری مانند پارکینگ ها و عدم جایگزین های علمی و سنجیده برای این دست از فعالیت ها، سیلاب هایی مانند سیلاب قمرود در فروردین سال 1388 و 1399در قم را به وجود آورد که کمتر از چند دقیقه، چندین ماشین و تعداد زیادی از مردم را از بین برد.
تبدیل مسیل ها به جاده و تاسیسات شهری و تعبیه کانالهای بتنی که توان انتقال حجم بالای آب را ندارند، از اصلی ترین علل برخی از سیلاب های مهیب شهری بودند. تقریبا از اواسط دهه هفتاد هجری شمسی خشکسالی ها در ایران آغاز شده است. با شروع خشک سالی ها روند دخل و تصرف در حریم رودخانه ها و مسیل‌ها شدت بیشتری گرفت.
مسئولان در بسیار از شهرها بدون توجه به پیامدهای منفی این قضیه و اینکه چند سالی است دیگر رواناب ها در بستر رودها و مسیل ها عبور نمی کنند، اقدام به تغییر کاربری آنها به پارکینگ و در مواردی با تبلیغات بسیار آنها را تبدیل به پارک نمودند و آنها را تبدیل به امتیازی برای خود و برندی برای شهر نمودند.
حال آنکه مداخله غیر اصولی در بسیاری از موارد نتیجه ای عکس را به همراه داشت. اجازه احداث بناهای مسکونی نیز گاه توسط ارگانهای ذیربط و به بهانه کسب درآمد حتی در بستر رودخانه ها صادر می گردد. از سوی دیگر به نظر می رسد اراده ای در جهت کنترل ساخت و سازهای غیر مجاز نیز وجود ندارد.
دفتر طرح و برنامه معاونت آبخیزداری وزارت جهاد سازندگی با مطالعاتی که بر سیلاب‌ها و خسارات ناشی از سیل در ایران بین چهار دهه از سال 1330 تا 1370 داشته است، اعلام کرد که در طی چهل سال، 1439 سیل مخرب و ویرانگر در کشور رخ داده است و تعداد رخداد این سیلاب ها هر چه از سال 1330 به سال 1370 نزدیک تر می شویم بیشتر شده است. این افزایش رخداد سیل، رابطه ای با بارندگی ندارد، بلکه در بسیاری از موارد معلول عدم مدیریت صحیح رواناب های سطحی و هدایت درست آنها به مسیل ها و زهکش های شهری است.
آسیبهای عدم شناخت مساله سیلاب
از جمله مواردی که می توان به عدم مدیریت صحیح در کنترل و مهار روان آب ها اشاره کرد سیل فروردین سال 1388 در قم می باشد که با تبدیل کردن بخشی از رودخانه قمرود (رودخانه نزدیک حرم مطهر حضرت معصومه) به پارکینگ برای اسکان دادن ماشین های زایران ایجاد شد که منجر به کشته شدن 4 نفر، 3 مفقود و از بین رفتن بیش از 1500 واحد مسكونی در شهر و روستاهای اطراف قم شد.
ناظمی اردكانی استاندار وقت قم در سال 1388 راه حل اساسی جلوگیری از تكرار حادثه سیل قم را تغییر مسیر رودخانه قمرود از داخل به خارج شهر اعلام كرد و همچنین اذعان کرد که ساخت و سازهای صورت گرفته در بستر رودخانه قمرود منجر به حركت روان آب ها در سطح شهر شده است.
از آن زمان به بعد با ساخت پارکینگ طبقاتی در کنار رودخانه قمرود اقدام نامناسب دیگری صورت گرفت و گویی بدون توجه به حادثه سیل سال 1388 مساله جدیدی در حوزه کنترل روان آبها ایجاد شد. در نهایت در فروردین سال 1399 نیز سیل عظیم دیگری در قم رخ داد که به علت بالا آمدن سطح آب رودخانه و عدم رعایت حریم و فاصله خانه های مسکونی از رودخانه دوباره کلیه مسیر های رفت و آمد درون شهری دچار آب گرفتگی شد و مسیولین مجبور به بستن مسیر زیر گذرها در شهر و رودخانه قمرود شدند که با این کار آب به سمت جاده قم- اراک سرازیر شد و مشکلات بسیاری را برای افرادی که در جاده بودند ایجاد نمود.
در اینجا پارادوکس عظیمی که وجود دارد مبنی بر این است که مسئولین با علم به شناخت مساله سیل و توسعه بی رویه فضاهای مسکونی در حریم رودخانه همچنان دستور به ساخت و ساز در اطراف رودخانه می دهند و با گذشت بازه زمانی کوتاهی کلیه رخداد های ناگواری که از طریق سیل و سایر بلایای طبیعی ایجاد شده است را به فراموشی می سپارند.
به نظر می رسد مسئولین ذی ربط در قم با تجربه سیل سال 1388 مانع از ساخت و ساز و گسترش شهر پیرامون رودخانه قمرود شوند که در اقدامی تعجب برانگیز در نزدیکی رودخانه اقدام به تاسیس پارکینگ طبقاتی نمودند که در بارندگی های فصلی مجددا بخش های زیرین پارکینگ دچار آب گرفتگی می شود و این امر نه تنها به مقابله با سیل نپرداخته بلکه مشکل جدیدی را برای مهار روان آب ها ایجاد کرده اند.
