آیا تامین عدالت اجتماعی در بوستان های شهر تهران روند درستی را پیش گرفته است؟
اهمیت حضور فضای سبز در شهرها بر کسی پوشیده نیست. طبیعت خدمات زیادی را به شهرها ارائه می دهد. تصفیه هوا، کاهش آلودگی صوتی حاصل از ترافیک خودرو ها، افزایش امکان نفوذ آب باران به خاک، خنک شدن محیط اطراف، تبدیل کربندیاکسید به اکسیژن و ایجاد فرصت تفریح برای شهروندان از جمله خدمات فضاهای سبز به شهرها می باشد. علاوه بر خدمات ملموس ذکر شده، فضاهای سبز خدماتی از قبیل ایجاد احساس خوشبختی، سلامتی جسمی و افزایش ارزش اقتصادی املاک را به شهروندان هدیه می دهند. خدمات ارائه شده توسط فضاهای سبز، شهرها را به مکانی دلپذیرتر، زیست پذیرتر و پایدارتر برای کار و زندگی بدل کرده است.
بر همین اساس فضاهای سبز عمومی باید به گونه ای طراحی شوند که همه افراد در جوامع امکان بهرمندی از این خدمات را داشته باشند. واضح است که محقق ساختن این هدف بزرگ در شهرها با تأمین دسترسی و ایجاد شرایط مناسب (مناسب سازی) برای استفاده همه اقشار و گروه های مختلف جامعه و با همه توانایی ها امکان پذیر خواهد بود.
واژه مناسب سازی در ایران با مفهوم «اصلاح محیط و تدارک وسایل حمل ونقل به طوری که افراد دارای معلولیت قادر باشند تا آزادانه و بدون خطر در محیط پیرامون خود اعم از اماکن عمومی، معابر، محیط شهری و بین شهری و ساختمان های عمومی حرکت کنند و از تسهیلات محیطی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی با حفظ استقلال فردی لازم بهرهمند شوند» ایفای نقش می نماید.
با توجه به ویژگی ذاتی فضای سبز و طبیعت که دارای شمول همگانی برای گروه های مختلف مردم فارغ از طبقه اجتماعی، وضعیت اقتصادی و سن و جنس، مناسب سازی در فضای سبز شهری با رویکرد اصلاح محیط برای حضور افراد نیازمند، مورد توجه قرار می گیرد. چنانکه سازمان بهداشت جهانی نیز در سند توسعه پایدار با رویکرد «هیچ کس را پشت سر نگذارید» به توجه به نیازهای افراد داری معلولیت، سالمندان، کودکان و بانوان تاکید کرده است.
به این ترتیب همه شهروندان جهان از جمله افراد داری محدودیت و معلولیت حق دارند از زندگی و کار در شهرها لذت ببرند. «عدالت اجتماعی» در حقیقت تضمین کننده این امر می باشد که باید افراد دارای معلولیت یا نیازمند توجه ویژه مانند سالمندان یا حتی کودکان نیز از امکانات موجود در فضاهای عمومی شهری برخوردار شوند.
عدالت اجتماعی در بوستان های شهر
تاریخ تلاش های شهرهای ایران عمدتاً به نتایج فاجعه بار جنگ ایران و عراق بر می گردد که می توان آن را مترادف با نتایج جنگ جهانی در اروپا دانست. در نتیجه این جنگ، تعداد قابل توجهی از افراد از زندگی و فعالیت عادی و بدون نیاز به توجه خود خارج شدند. برنامه ریزان شهری، معماران، مهندسان و تصمیم گیرندگان در مورد دسترسی بهتر فضاها و خدمات حضور افراد دارای معلولیت در جامعه تلاش های زیادی کرده اند.
دستور العمل دفتر فنی وزارت کشور از اقدامات قابل ذکر در این زمینه می باشد: «تجزیه و تحلیل توسعه سریع و معماری برای افراد دارای معلولیت (آذری گرجی2 ، 2018). در سال 1380، بند C ماده 193 سومین قانون برنامه توسعه اقتصادی و اجتماعی ملی توسط مجلس نیز از دیگر تلاش های مسئولین برای مناسب سازی فضای شهری برای همه اقشار جامعه بوده است. پس از تصویب این طرح، پیش نویس آیین نامه اجرایی آن با همکاری سازمان بهزیستی و وزارت مسکن و شهرسازی تهیه شد که در سال 1378به تصویب هیئت وزیران رسید.
بند ج این قانون خدمات عمومی، دسترسی عمومی، فرصت های برابر برای افراد دارای معلولیت و مشارکت فعال آنها را شامل شده است. نمود عینی این قوانین را می توان از سال 1395 در بوستان های شهر تهران نیز مشاهده نمود. از این سال، مناطق 22 گانه شهر تهران ملزم شدند تا در هر سال یکی از بوستان های واقع در منطقه را مناسب حضور همه اقشار جامعه اصلاح کنند. تاکنون نزدیک به 72 بوستان در سطح شهر تحت عملیات مناسب سازی قرار گرفته است.
با بررسی بوستان هایی که عملیات مناسب سازی در آنها صورت گرفته، واضح است که با وجود انجام این عملیات در داخل بوستان ها، افراد دارای معلولیت جسمی حرکتی و استفاده کنندگان از ویلچر، امکان استفاده از این بوستان ها را ندارند. بر اساس تصویر 1، مناسب سازی به تنهایی قادر نخواهد بود عدالت اجتماعی را در شهرها برای شهروندان فراهم کند.
به این ترتیب لازم است ابتدا تأمین دسترسی برای حضور در این بوستان ها از طریق فراهم آوردن امکان استفاده از ایستگاه های مترو، اتوبوس های و به طور کل حمل و نقل عمومی همچنین تأمین شرایط حضور افراد در پیاده راه ها و خیابان ها، هم سطح سازی تقاطع ها و غیره … فراهم شود. بنابراین تأمین دسترسی در شهرها و مناسب سازی در بوستان ها در کنار یکدیگر قادر خواهند بود عدالت اجتماعی را بر شهروندان نیازمند توجه فراهم آورند و هیچ یک به تنهایی پاسخگوی نیاز این افراد نخواهند بود.
