توسعه ساختار اکولوژیکی تهران
تأثیر توسعه شهری بر ساختار اکولوژیکی شهر تهران و راهبردی جهت رفع این معضل چیست؟
شهر، متشكل از سيستم های باز، زنده و تلفيقی از سيستم های اجتماعی- اكولوژيكی است كه روند شتاب زده توسعه شهری، بخش وسيعی از مرغوب ترين و مناسب ترين اراضی بلا فصل شهر ها از جمله زیر ساخت های طبیعی را جذب نموده و موجب تغییر شکل و تأثير منفي بر جنبه های اکولوژیکی و اجتماعی منطقه شده است که در این میان می توان علاوه بر ميزان تغييرات ناشی از رشد و گسترش بالاي مناطق شهری، خرد دانگي و انقطاع زیر ساخت های طبیعی را از آسیب های وارده بر شبكه اكولوژی شهري مطرح نمود.
همچنین به تبع این آسیب ها در حوزه اکولوژی، تأثیراتی منفی بر ساختار اجتماعی از جمله مهاجرت گروه های مختلف مردمی به مناطق متفاوت به دلیل عدم وجود بستر های مناسب زندگی مشاهده می گردد که می توان با نگاهی کلی اذعان نمود، مجموعه این عوامل سبب افول تاب آوری شهری شده است.
در واقع تاب آوری شهری، اشاره به توانايی يك سيستم شهری و شبكه های تشكيل دهنده آن اعم از شبكه های اجتماعی_اکولوژیکی و اجتماعی_فنيی جهت پايداری در مقياس های زمانی و فضايی هنگام مواجه شدن با اختلالات برای بازيابی سريع عملكرد های خود جهت انطباق با تغييرات و همچنين تغيير سريع وضعيت سيستم با توجه به محدوديت های ظرفيت انطباقی حال و آينده آن دارد.
بنابراین این مفهوم به عنوان درجه يا ميزانی است كه در آن حد، شهر ها قادر به تحمل تغيير هستند قبل از اين كه به مجموعه جديدی از ساختار ها و فرآيند ها باز سازماندهی شوند.
در این میان به دنبال نا کار آمدی زیر ساخت های صلب و مدرن، اهمیت وجود زیر ساخت های طبیعی، به منظور ارتباط از دست رفته شهر با طبیعت بیش از پیش آشکار می‌شود؛ این در حالی است که در مدیریت کلان شهری چون تهران، برنامه ها و سیاست های اتخاذ شده برمبنای تعاریف پیشین زیر ساخت ها عمدتا بر پایه زیر ساخت های مصنوع صورت گرفته و عناصر طبیعی در فرآیند های برنامه ریزی و مدیریت منظر شهر وجه مغفول باقی مانده اند.
بنابراین برای پيشگيری از عوارض، معضلات و تغييرات غير قابل جبران در ساختار، عملكرد و فرآيند اكولوژيكی بستر شهر و هماهنگ كردن محيط انسان ساخت با محيط طبيعی، لازم است اصول، معيار و سياست هايی برای پايداری اكولوژيكی و اجتماعی شهر مورد توجه قرار گيرد. به طور کلی در راستای مطالعات صورت گرفته، سعی بر ارائه راهبرد هايی به منظور ترميم آسيب های وارده به شبكه طبيعی اكولوژيكی و توسعه شهر و به تبع آن پایداری اجتماعی می باشد.
در اين ميان، بهره گيری از دانش منظر به عنوان دیدگاهی کل نگر با رويكرد تاب آوری، با فراتر رفتن از دغدغه های حفاظت محیط، همواره در پی ایجاد پیوند چند وجهی واحد های اکولوژیکی_اجتماعی شهر است که ضمن آشکار سازی پتانسیل ها و نیرو های نهفته در طبیعت، هویت را به مردم باز می گرداند و زندگی آن ها را معنی می بخشد. در نتیجه هدف اصلی، ارزيابی ساختار شبكه اكولوژيك در روند توسعه شهری با رويكرد تاب آوری است و می توان در خلال توسعه شهری و تغييرات حاصل از آن در پي يافتن ميزان تاب آوری سيستم های شهری و اكولوژيكی به تغييرات بود.
بنابراین دانش منظر ساختار های طبیعی را چار چوب اصلی برای مقابله با بحران توسعه شهری می داند و بر روابط فرآیند های طبیعی و ساختار های وابسته به آن تأکید دارد.
همچنین توجه به الگو های اکولوژیکی شهر های سنتی ایران در رابطه با نوع برخورد با محیط طبیعی و تطبیق با الگوی توسعه شهر های معاصر می تواند راه حلی برای مقابله با این نوع از بحران ها باشد و با استفاده از بررسی های میدانی، مناطق حساس زيستي نسبت به تغييرات و ساخت و ساز هاي شهري در برنامه ريزی های آتی توسعه شهر را مشخص و مانع از آسيب رسيدن به زیر ساخت طبيعی شهر و حفظ و ارتقاء منابع زيستي باقي مانده در اين سر زمين و به تبع آن پایداری اجتماعی گردد.
علاوه بر آن می توان انتخاب راهبرد صحيح جهت ايجاد تاب آوري شهري در چهار دسته ی حفاظتی، تدافعی، تهاجمی يا فرصت طلبانه با توجه به زمینه انتخابی برای نائل شدن به این مهم را از عوامل تأثیر گذار مطرح کرد. بدین صورت، زمـاني كه سيماي سرزمين موجود از الگو هـا و فراينـد هاي پايـدار حمايـت مي كند، راهبرد حفاظتی به كار گرفته می شود تا در مقابل تغيير براي دستيابي به توزيع فضايی مطلوب از اين الگو ها و فرايند ها، تا جـايي كه محيط اجازه دهد، حفاظت شود.
راهبـرد تـدافعی، زمـاني كـه سـيمای سـرزمين موجـود قـبلاً خرد دانه شده باشد و مناطق مركزی در منطقه هایی به شكل منزوی پديدار شده باشند، اسـتفاده مـی شـود که ايـن راهبـرد در جستجوی توقف يا كنترل فرايند هايی منفی ناشی از خرد دانگی، يا شهر نشينی كاربرد دارد. از سویی دیگر راهبرد تهاجمی يا فرصت طلبانه، احيای مجـدد عناصر ساختار سيمای سرزمين را در ساختار هايی كه قـبلاً خرد دانـه شده اند، يا دچار اختلال شده اند به عنـوان هـدف مـورد تأكيـد قـرار می دهد.
همچنین بنيان راهبرد تهاجمی بر اساس دانش برنامـه ريـزی، دانـش احيای اكولوژی و مشاركت مردمی استوار است. اين راهبرد از طريق تعريف جا به جايی يا جانشين نمودن كـاربری هـای اراضـی فشـرده و متراكم مثل شهرنشينی با كشاورزی يا كاربری های اراضی گسـترده كاربرد می يابد. همچنين از اين راهبرد جهت تحت تـأثير قرار دادن توزيع فضايی آتی ساختار موجود سـيمای سـرزمين بـرای حمايت از فرايند های فرهنگی يا اكولوژيكی استفاده می گردد (پریور و همکاران، 1391).
