پردۀ اول: در یکی از شماره‌های مجلۀ علمی_ترویجی منظر (شمارۀ ۴۴/ پاییز ۱۳۹۷) مقاله‌ای تحت عنوان «فضاهای جمعی: ضرورت‌ها و موانع» به قلم «ناصر براتی» و «شهرزداد خادمی» به نگارش درآمده است که نگارندگان در مقاله یکی از موانع عدم شکل‌گیری یک فضای عمومی شهری جاذب و اثرگذار در چهارراه ولیعصر تهران را چنین می‌دانند: «فقدان روحیۀ شهروندی در ساکنان شهر تهران و برخورد دائمی روحیه و فرهنگ انطباق‌نیافته با فرهنگ شهرنشینی مدرن که در نتیجۀ آن، مطالبۀ مشخصی برای شکل‌دادن به فضاهای عمومی شهری نیمه‌رسمی و غیررسمی وجود ندارد. این روحیه با وجود اقدامات اخیر شهرداری در بستن چهارراه به روی شهروندان پیاده در سطح این محوطه، همچنان به چشم می‌خورد» (براتی و خادمی، ۱۳۹۷: ۲۲) که مصداق آن را تصویر شماره ۱ می‌دانند.
تصویر ۱. «منع عبور مرور پیاده در چهارراه ولیعصر، پیرو احداث نرده‌های جداکننده و زیرگذر» (براتی و خادمی، ۱۳۹۷: ۲۲).
پردۀ دوم: چندی پیش به دلایلی مشغول تورق آرشیو روزنامۀ اطلاعات بودم که درج خبری با عنوان «نرده‌های مشبک در خیابان‌های تهران نصب شد» در صفحۀ اول روزنامۀ سال ۱۳۴۷، توجهم را به خود جلب کرد. در متن خبر، پلیس وقت تهران چنین می‌گوید: «نصب این نرده‌ها به خاطر آن است که عابرین متخلف نتوانند از میان آن عبور کنند!». همچنین در ادامه از قول نمایندۀ شهربانی چنین آورده شده است: «این امر برای آموزش رانندگان و عابرین پیاده می‌باشد و امیدواریم با مخارجی که شهربانی متحمل می‌شود بتواند نتیجه مطلوبی را بگیرد». وی افزود زمانی که نرده‌های قبلی در خیابان‌ها نصب بود عده‌ای از عابرین بدون توجه به شخصیت و موقعیت خود خم می‌شدند و از این نرده عبور می‌کردند و چه بسا که حادثه‌ای نیز رخ می‌داد. حال این دسته از مردم که بدون توجه به موقعیت خود برای نرفتن چند قدم اضافی، از بین میله‌ها عبور می‌کردند دیگر نمی‌توانند از نرده‌های توری عبور کنند و به تدریج عادت خواهند کرد که از محل‌های خط‌کشی‌شده و محل عبور پیاده بگذرند» (تصویر ۲).
تصویر ۲. نصب نرده‌های جدید با تور سیمی در خیابان فردوسی (۱۳۴۷). «استفاده از این نرده برای کنترل تخلفات عابر پیاده و دورزدن نابجای وسائط نقلیه است، در مورد جلوگیری از دورزدن وسائط نقلیه شاید نصب نرده‌ها مؤثر باشد ولی عابرین متخلفی هم پیدا می‌شود که از میله‌های وسط خیابان با استفاده از تکنیک ورزشی «پارالل» به طوری که در عکس دیده می‌شوند می‌گذرند».
فاصلۀ زمانی چاپ خبر در روزنامۀ اطلاعات و چاپ مقاله در مجلۀ منظر ۵۰ سال است. با خواندن آنها سؤالات بسیاری ذهن را به خود مشغول می‌کند؛ از جمله اینکه چرا پس از گذشت ۵۰ سال:
مدیریت شهری همچنان نتوانسته است با شهروندان تهرانی به تعامل برسد؟
فرهنگ ساکنان شهر تهران هنوز نتوانسته با فرهنگ شهرنشینی مدرن انطباق یابد؟
خواسته مردم به راحتی در اقدامات شهری نادیده گرفته می‌شود؟
شأن و شخصیت شهروندان و عابران پیاده در نظر گرفته نمی‌شود؟
اگر این نظر را بپذیریم که از یک سو در جامعه مدنی، مدیریت شهر صرفاً نباید به مدیریت کالبدی و صورت شهر منحصر شود و از سوی دیگر، بسترسازی برای اجتماعی‌شدن شهروندان به معنای برخورداری از روابط اجتماعی از جمله لایه‌های معنایی مدیریت شهری یک جامعۀ مدنی محسوب می‌شود که دستیابی به روحیۀ شـهروندی و فرهنـگ شهرنشـینی نیز از آن منتج می‌شود، لذا شاید بتوان در پاسخ به سؤالات مذکور این فرض را مطرح کرد که صورت‌محوری حداکثری مدیریت شهری بدون توجه به زمینه‌های معنایی که می‌تواند فرهنگ و مدنیت شهروندان را شکل داده و قوام بخشد باعث می‌شود همواره شاهد تقابل اقدامات مدیریت شهری و برخوردهای انقباضی شهروندان باشیم که دستیابی به اهداف و خواسته‌های مورد نظر را از هرکدام سلب می‌کند. البته پاسخگویی مستدل به سؤالات فوق نیازمند بررسی صاحب نظران حوزه‌های مرتبط بوده، اما آنچه تاریخ نشان داده به نظر می‌رسد اگر مدیریت شهری نتواند گفتمان تعاملی میان شهر با ساکنان را با توجه به مولفه‌های کالبدی و معنایی برقرار سازد مجبور است تن به تکرار خطاهای خود بدهد حتی اگر نیم‌قرن از آن گذشته باشد.
________________________________________________________________________
منابع
براتی، ناصر و خادمی، شهرزداد (۱۳۹۷) فضاهای جمعی: ضرورت‌ها و موانع (نمونه موردی: چهارراه ولیعصر تهران)، مجله منظر، ۱۰ (۴۴): ۱۸-۲۳.
روزنامه اطلاعات (۱۳۴۷) نرده‌های مشبک در خیابان‌های تهران نصب شد، سه شنبه ۲۴دی ماه ۱۳۴۷، ص۱ و ۱۷.
