کوی اساتید دانشگاه جندی شاپور در اهواز را شاید بتوان نخستین شهرک معاصر با رویکرد محوریت محله دانست. نگارنده پس از تجربه زیست در مدتی حدود دو دهه در این مجموعه در پی شرح و ارزیابی رویکرد این پروژه است. احداث این شهرک با طرح کامران دیبا (مهندسین مشاور داض) در سال 1346 – هفت سال پیش از طرح ریزی شهرک شوشتر نو آغاز شد و می توان آن را از نمونه های به نسبت موفق در ایجاد زیست محله محور دانست. ارزیابی رویکردهای محله محور در این مجموعه از چند جهت حائز اهمیت است. نخست آنکه این شهرک با توجه به برهه ای از تاریخ شهرسازی معاصر که در آن قرار دارد رویکردی انتقادی نسبت به شهرک های مسکونی هم دوره خود که اغلب با رویکردهای غربی –برای نمونه در اهواز شهرک نفت یا شهرک آب و برق با الهام از مفهوم باغشهر طرح شده اند- بنا شده اند دارد. دوم آنکه در این پروژه -بر خلاف شوشتر نو- همان مخاطبینی سکنی گزیدند که معمار برنامه ریزی نموده بود؛لذا امکان ارزیابی رویکردهای طراحی به دست می دهد. در آخر در این شهرک نخستین طرح ها برای معاصرسازی مفهوم محله در بستر شهرک سازی های مدرن ظهور یافته است.
در طرح کوی اساتید دانشگاه جندی شاپور، پنج محله وجود دارد. اگرچه هرکدام دارای ریخت متفاوتی هستند اما ساماندهی واحدهای مسکونی در تمامی آنها حول «مرکزیت» هایی است که به عنوان فضاهای باز جمعی طرح ریزی شده است. همچنین در کنار «کاربری» های مسکونی، یک دبستان، یک باشگاه اساتید و یک فروشگاه در طرح به چشم می آید که به ساکنین شهرک خدمت رسانی می نمایند. علاوه بر آن یکی از راهبردهای شاخص پروژه تاکید بر «زندگی پیاده» و جداسازی مسیر پیاده و سواره در محله های مختلف است به صورتی که مسیر سواره به صورت ارتباطی بی واسطه درب پشتی منازل و مسیر پیاده با عبور از مرکزیت محله به درب اصلی منازل منتهی می شود. همچنین یکی از شاخصه های منظر مجموعه استفاده از «فضاهای باز» متعدد فراغتی با بهره گیری از پوشش گیاهی متراکم است. مقطع گذرها عریض و تقریباً هم ارز و معماری مجموعه تقریباً با صورتی مشابه و یکنواخت و خالی از «عناصر نمادین» طراحی شده است.
با این‌حال گذر چهار دهه زیست فعال ساکنین در شهرک نقصان هایی جدی را در رویکردهای محله محور این مجموعه آشکار می سازد. نخست آنکه «مرکزیت» در محله ها تک عملکردی است و تنها به فضای فراغت اختصاص دارد و با کاربری های دیگر ادغام نشده است. لذا این فضاها عموما به گروه های سنی خاص و فعالیت های فراغتی تعلق می یابد. علاوه بر آن فقدان مرکزیتی که محله های متعدد را در مقیاسی بزرگتر به یکدیگر پیوند دهد در این پروژه به چشم می آید. همچنین تنوع «کاربری ها» اندک است و برای وجوه متعدد زندگی ساکنین کالبدی برنامه ریزی نشده اند. برای نمونه ساکنین با تغییر کاربری سکونتی به مذهبی و فرهنگی دو فضای مسجد و کانون پرورش فکری کودکان، بعدا به مجموعه اضافه شده است. اگرچه «فضاهای باز» متعددی در طول پروژه به چشم می آید اما تمامی آنها به فضاهای فعال جمعی بدل نشده اند. همچنین به لحاظ کارکردی بسیاری از این فضاها ویژگی های مشابه دارند و کارکردهای متنوع را به مخاطب ارائه نمی دهند. در آخر نیز، تاکید معمار بر برداشتی مینیمالیستی از معماری سنتی که با حذف ارایه ها و «عناصر نمادین» همراه بوده موجب شده تا فضا در طول پروژه خالی از معانی پیش زمینه ای در ذهن مخاطب گردد.
در انتها با ارزیابی رویکردهای محله محور در کوی اساتید دانشگاه جندی شاپور، می توان دریافت که این نمونه به عنوان نخستین تجربه شهرک سازی معاصر با چنین رویکردی دارای وجوهی است که امکان زندگی در مقیاس محله را در آن ممکن ساخته است. با این حال در بخش هایی از این رویکرد –در نحوه پرداختن مرکزیت، کاربری ها، فضاهای باز، عناصر نمادین- اقدامات قابل نقدی صورت گرفته است که برخی از آنها نیز در پروژه مشابه بعدی یعنی شهرک شوشتر نو اصلاح شده است. به نظر می رسد این پروژه و نمونه هایی از این دست که تئوری های محله محوری را در مفاهیم معاصر بسط می دهند می توانند به ارتقاء عملی آن در شهرسازی معاصر منجر گردند.
