به گزارش نظرآنلاین: استان آذربایجان شرقی، در دهۀ محرم، به مانند دیگر استا‌‌ن‌‌ها دارای مراسمات آیینی متنوعی در هر کدام از شهرهای خود است. در ذیل به برخی از این مناسک محرم در آذربایجان اشاره می‌‌کنیم.
طشتگذاری: این مراسم، به نشانۀ سیراب کردن امام حسین (ع) و یارانش، قبل از دهۀ محرم انجام میشود. در روایتی دیگر، این آیین نشانۀ سیراب‌کردن حر و یارانش توسط اصحاب امام حسین (ع)، است.
«نحوۀ اجرای مراسم به این صورت است که شب بیست و هفتم در یکی از مساجد شهر با حضور دستههای سینهزنی و زنجیرزنی، طشت‌ها را چندین بار دور مسجد می‌گردانند و سپس آن‌ها را در جایگاه مخصوص‌‌شان قرار میدهند و از آب زلال پر کرده و می‌بوسند. عزاداران طی زیارت طشت‌ها، حاجات خود را می‌طلبند.
گاهی ممکن است مراسم طشتگذاری در خانۀ افرادی که نذر دارند، انجام گیرد که در این صورت دستههای عزادار با حضور در آن خانه، پس از اجرای مراسم، طشت‌ها را به سمت مساجد می‌برند»
شاخسی واخسی: مراسم شاخسی تقریباً در کل آذربایجان، برگزار میشود. در این مراسم، دستههای عزادار، با بلندگوهایی در دست و خواندن نوحه‌‌های جان‌سوز به زبان آذری، شاه حسین گویان، برای هم‌‌رزم‌شدن با امام حسین (ع)، اعلام آمادگی می‌‌کنند.
«نوعی مراسم مذهبی است که در ایام محرم در برخی از مناطق ایران برگزار میشود. این مراسم در اصل یک رقص و رژۀ نظامی بوده است» (رضاپور، 1396، 177). زمان انجام این مراسم از اولین شب‌‌های ماه محرم است و در شب تاسوعا و ظهر عاشورا به اوج خود می‌‌رسد.
عزاداران در طی مراسم شاخسی، یک چوب‌دستی در دست راست دارند که نمادی از شمشیر است و دست چپ خود را بر کمر شخصی که کنارشان قرار دارد، می‌‌گیرند. اهمیت این مراسم، در این است که خاص آذربایجان است و در جای دیگری انجام نمی‌‌شود
شمع پایلاماخ: پخش شمع، یا شمع پایلاماخ، از جمله مراسمی است که در شهرهای آذربایجان و اردبیل انجام میشود. بدین صورت که مردم شمع‌‌هایی را از قبل تهیه می‌‌کنند. تعداد این شمع‌‌ها، حداقل باید 41 عدد باشد. سپس عصر تاسوعا، در دسته‌‌هایی که دارای یک رهبر و سردسته است، صلوات‌گویان و رجزخوانان، به 41 مسجد رفته و شمع‌‌های خود را روشن می‌‌کنند.
در این مراسم، هر یک از عزاداران، همراه خود ظرف‌‌های کوچکی برای خوردن آب یا آوردن آن به‌‌عنوان تبرک و شفا، دارند. این آب در طشتی که در ورودی هر مسجد و محل روشن‌کردن شمع‌‌هاست، قرار دارد.
سایر آیین ها و مراسمات محرم در آذربایجان
نام آیین | شرح مختصر | زمان انجام |
تخته‌‌زنی (تخته چالان‌‌لار) | این مراسم به یاد حضرت قاسم (ع) و حضرت علی‌اکبر (ع) انجام میشود. | عصر تاسوعا و صبح عاشور |
علم‌‌بندی و علم‌گردانی | در این مراسم، چرخاندن علم‌‌های چوبی به نشانۀ لبیک‌گفتن به قیام امام حسین (ع) و پرچم‌‌داری سپاه او، انجام میشود. | از سوم محرم تا ظهر عاشورا |
مراسم حجلۀ قاسم | در این مراسم، اتاقکی که نماد حجلۀ حضرت قاسم (ع) است به سمت قتلگاه برده میشود. | عاشورا |
خراب‌کردن و آتش‌زدن اتاقک‌‌ها و خیمه‌‌ها | در این مراسم خیمه‌‌ها و اتاقک‌‌های مخصوص عزاداری را به نشانۀ نمایش‌دادن اوج قساوت یزدیان، خراب کرده و به آتش می‌‌کشند. | سیزدهم محرم |
شاخسی واخسی | این مراسم، از قدیمی‌‌ترین مراسم آذری‌‌هاست که نوع خاصی از سینهزنی با تکرار جملۀ شاخسی واخسی است که احتمالاً تلفظ تحریف‌شدۀ شاه حسین وای حسین است. | دهۀ محرم |
ذوالجناح‌گردانی | این مراسم، یک نوع تعزیه بعد از به شهادت رسیدن امام حسین (ع) است که اسب او را از قتلگاه به سوی خیمه‌‌ها بازمی‌‌گردانند. | عاشورا |
طشتگذاری | طشت نماد آب فرات است و در این مراسم، عزاداران با خالی‌کردن آب مشک‌‌ها در طشت، ارادات خود را به تشنگان صحرای کربلا نشان میدهند. | قبل از آغاز محرم |
قاسم اتاقی | اتاقکی را به نشانۀ حجله حضرت قاسم (ع) ساخته و حمل می‌‌کنند. این اتاقک با پارچه‌‌های رنگی و گل تزیین میشود. | تاسوعا |
پولکه‌گردانی | مراسم درست‌کردن توپ‌‌های پارچه‌‌ای و نفت‌اندودکردن و آتش‌زدن آن | تاسوعا و عاشورا |
الله الله حسینا | در این مراسم، عزاداران با پوشیدن لباس یا حوله‌‌های سفید، آخرین احرام امام حسین (ع) را گرامی می‌‌دارند. | صبح عاشورا |
شمع پایلاماخ | حاجتمندان در این مراسم، 41 شمع را جلوی در 41 مسجد روشن می‌‌کنند. این مراسم گاهی با پای برهنه انجام میشود. | غروب تاسوعا |
برگرفته از مقاله «تفاوت‌‌های فرهنگی در مناسک آیینی محرم» نوشته نیره حسنوند و حسن ستاری ساربانقلی که در شماره ۱۲ نشریه گردشگری فرهنگ منتشر شده است. برای مشاهده متن کامل این مقاله می توانید اینجا کلیک کنید.
