علت بروز مشکل پروژه های عمرانی ناتمام چیست و چگونه می توان از این گرداب خارج شد؟
به نقل از رییس کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی در کشور بیش از ۷۰۰ هزار میلیارد تومان پروژه عمرانی نیمه تمام وجود دارد، این درحالیست که جمع اعتباراتی که سالانه برای این بخش در نظر گرفته می شود بین ۷۰ تا ۸۰ هزار میلیارد تومان است. با این اوصاف به نظر می رسد پروژه های نیمه تمام تبدیل به معضلی بزرگ در سطح کشور و ادارات دولتی تبدیل شده است که نه تنها منفعتی برای پیشرفت کشور ندارند بلکه مانعی در جهت پیشرفت نیز بوده اند.
نگاه صحیح به پروژه های عمرانی از ضروریات امروز هر دولت در تامین رفاه جامعه است. با این حال نیمه کاره ماندن بسیاری از آنها لطمات جبران ناپذیری را چه به لحاظ مالی و چه به لحاظ زیست محیطی و اجتماعی به مردم و دولت وارد کرده است.
مشخصا پروژه های عمرانی نیمه تمام، بودجه عمرانی بسیاری را صرف خود نموده اند، بی آنکه گره ای از مشکلات مردمان در مناطق مختلف بگشایند. بودجه های کلانی که بدون برنامه ریزی و برآورد دقیق در حوزه کارشناسی و با مدیریت احساسی و تصمیمات لحظه ای مدیران در این پروژه ها هزینه شده اند، گاه با گذر زمان و فرسودگی تاسیسات احداث شده، آسیب مالی دو چندانی را به مردم و ارگان مربوطه وارد نموده است که در بسیاری از موارد صرف هزینه برای تکمیل طرح را غیر قابل توجیه می نماید.
این امر مسئولان را بر سر دوراهی و تردید در زمینه تکمیل و یا تخریب طرح قرار می دهد و اغلب آنها را به نیمه کاره گذاشتن پروژه ترغیب می کند. چرا که تکمیل طرح علاوه بر هزینه های مضاعف ناشی از تورم، نیازمند صرف هزینه در جهت برطرف نمودن آسیب های وارد شده به پروژه و فرسودگی مصالح است.
از سوی دیگر آسیب های زیست محیطی ناشی از این پروژه ها تا مدتها همچون زخمی بر چهره طبیعت باقی می ماند. در بسیاری از موارد جانمایی نامناسب، علتی بر نیمه تمام ماندن پروژه ها بوده است. طرح هایی که بدون مطالعات اولیه دقیق و بررسی عوامل زیست محیطی منطقه تهیه و بی توجه به ویژگی های اکولوژیکی و پوشش گیاهی و جانوری منطقه، شروع به اجرا شده اند، در میانه راه، نیمه کاره مانده اند و علاوه بر خسارات مالی بسیار، بخش عمده ای از سیمای سرزمین را بر هم زده و منظر را دچار اغتشاش نموده است.
این نکته در مناطق با حساسیت بالای زیست محیطی نگران کننده تر است چرا که اکوسیستم منطقه را تغییر داده و پوشش گیاهی و جانوری را نابوده کرده است. با این حال مدیریت مقطعی و کوتاه مدت و نمایش تبلیغاتی مدیران از عملکرد خود باعث شده است تا روز به روز بر تعداد این پروژه ها افزوده شود.
از آنجا که اجرای هر پروژه طیف وسیعی از مشاوران و پیمانکاران را مشغول خود می نماید و در تعامل با زندگی روزمره مردمان بسیاری است، نمی توان از خسارات اجتماعی ناشی از نیمه تمام ماندن پروژه ها غافل شد. از این رو انطباق نداشتن بودجه و هزینه در پروژه ها، که باعث عدم پرداخت مطالبات پیمانکاران و مشاوران از سوی کارفرما شده است مسائل حقوقی بسیاری را پدید آورده است و زمان و انرژی بسیاری از بدنه اجرایی کشور را به خود مشغول کرده است.
چه بسیار پیمانکاران و مشاورانی که سالیان طولانی برای دریافت مطالبات خود پشت در ادارات منتظر مانده اند و زمانی که آن را دریافت نموده اند، ارزش آن مشمول گذر زمان شده است. همچنین پروژه های نیمه تمام، علاوه بر آنکه خطرات ناشی از سقوط و مواجهه با تاسیسات را باعث می شوند، منظر روزمره مردمان را مغشوش نموده و تصویر ذهنی و خاطرات نامناسبی از آن منطقه را برای مردم به ارمغان می آورند.
پروژه هایی همچون موزه منطقه ای غرب کشور و ساماندهی سراب گیان در شهرهای همدان و نهاوند از جمله طرح های نیمه تمامی هستند که با وجود تعویض چندین باره مدیران، مدتهاست سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان را درگیر خود نموده اند.
با این اوصاف به نظر می رسد مهمترین موضوع در بحث پروژه های عمرانی نیمه تمام و در جهت جلوگیری از بروز مشکلات جدید، توجه به برنامه ریزی بلند مدت در ارگان ها و تدوین سیاست های اجرایی و کارشناسی صحیح برای مدیران است تا از تصمیم گیری های لحظه ای و کوتاه مدت توسط ارگان ها جلوگیری شود.
از سوی دیگر تعیین تکلیف کردن و اولویت دادن به تکمیل پروژه های نیمه تمام به جای طرح ریزی پروژه های جدید، از بروز مشکلات اقتصادی بسیار برای پیمانکاران و مشاوران و بروز خسران به بیت المال جلوگیری می کند. این در حالیست که گاه برچیدن پروژه های نیمه تمام منفعتی دوچندان نسبت به تکمیل کردن آنها دارد و از بروز خسارات زیست محیطی و اجتماعی بیشتر جلوگیری می نماید.
