آیا در توسعه زیرساخت شهری و شهرسازی، منظر شهر و توسعه پایدار در نظر گرفته می شود؟ از زمان شکل گیری شهرها و توسعه شهرنشینی دخل و تصرف در طبیعت شدت گرفته و انسان برحسب نیاز و گاها زیاده خواهانه طبیعت را تغییر داده است. یکی از موضوعات بسیار مهمی که در شهرسازی باید بدان ها توجه نمود، مدیریت بر چگونگی و تعیین میزان و حوزه دخالت در منابع طبیعی و منظر شهری است.
تهران شهری با جغرافیای ویژه و سرشار از منابع طبیعی است به همین دلیل حفظ و احیای این منظر از موارد مهمی است که باید در توسعه و مدیریت شهر به عنوان پایتخت در نظر گرفته شود. در این رابطه موارد متعددی را می توان نقد و بررسی نمود به طور مثال یکی از سرمایه های طبیعی تهران، رودهایی است که از کوه های شمال تهران به سمت جنوب کشیده شده اند و به لحاظ زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی پتانسیل های بالایی به شهر می بخشند.
رودها علاوه بر سیستم آبرسانی و پخش آب به پایین دست به ارتقا منظرشهری از طریق حفظ سبزینگی شهر، تلطیف محیط و انس انسان با طبیعت کمک کنند اما برخورد خصمانه و غیرکارشناسانه در سالهای اخیر با این سرمایه های طبیعی سبب گردیده این رودها به جای اینکه بستر طبیعی برای پرورش باشند، تبدیل به کانال های خشن بتنی شوند. استفاده از سیمان در بستر طبیعی خاک حس طبیعی بودن از محیط را گرفته و زهکشی های طبیعی را از بین برده است.
همچنین این تغییرات علاوه بر آسیب رساندن به اکوسیستم شهری و طبیعی، سبب از بین رفتن گیاهان اطراف رود و تضعیف و نابودی منظر طبیعی شهر گردیده است. اخیرا به دلیل نقدهای گسترده متخصصان به این کانال ها که سبب آلودگی بصری و بویایی در شهر و مسبب اختشاش در منظر شهر شده اند، عاملین سعی در تغییر رویه ای در این کانال کشی ها داشته اند. بدیهی است با صرف هزینه های زیادی که در گذشته برای اجرای این طرح ها شده است، تغییر در این امور نیز خود نیاز به مدیریت، مطالعه، تحقیق و بررسی کارشناسانه در زمینه بهبود کیفیت منظر را داشته است.
همانطور که در تصاویر بالا قابل مشاهده است تبدیل بستر طبیعی به کانال و خشکاندن و قطع درختان قدیمی، سپس شکاف مجدد این کانال ها و کاشت گیاهان جدید بدون در نظر گرفتن آینده حجمی درختان و منظر شهر و سایر عوامل، نشان از عدم وجود چشم اندازی روشن برای مدیریت و برنامه ریزی آینده منظر شهر است، که در آن باید علاوه بر بررسی های منظرین شهر، نیازسنجی های شهروندی و کارشناسی لازم جهت زمان و طریقه اجرای طرح در نظر گرفته می شد.
در این مورد خاص با توجه به اقدام اشتباه اولیه باید سعی بر بازگشت به حالت اولیه را داشته باشند و از رودها به عنوان پتانسیل طبیعی استفاده کنند که حس آب، خاک و گیاه در کنار هم به زندگی بخشی در شهر کمک کند. و بستری طبیعی در شهر برای شهروندان به وجود بیاورد که با منظر سیمانی کانال های آب مواجه نشوند. متاسفانه فقدان چشم اندازی برای آینده منظر و نبود مدیریت سبب زائل شدن سرمایه های طبیعی، تخریب مناظر و هدر رفت پتانسیل های شهری شود.که این مورد تنها مثالی از صد مثال قابل مشاهده در شهر است.
در این راستا لازم به ذکر است در سال 1386 در اسناد توسعه راهبردی تهران، مدیریت منظر شهری مدنظر قرار گرفته شد و راهبردهای کلی در خصوص مدیریت منظر تعیین گردید، اما متاسفانه این مطالعات در مراحل ابتدایی به دلیل تدقیق نشدن چشم انداز و حجم زیاد اطلاعات ناقص ماند و به مرحله اجرایی شدن و ایجاد راهکارهای عملیاتی منظر نرسید.
با توجه به مثال ذکر شده و موارد دیگری از این دست که هر روزه در شهر با آن برخورد داریم، نتیجه می گیریم ضرورت وجود چشم انداز راهبردی و مدیریتی برای آینده منظر شهری و توسعه شهرنشینی با هدف ارتقا کیفیت منظر شهری به صورت دقیق و با قابلیت اجرایی از موارد بسیار مهم و لازم الاجرا برای توسعه پایدار شهرهای ایران است که باید تا از دست نرفتن تمامی منابع طبیعی و زائل نشدن سرمایه های ملی با قید فوریت به آن پرداخته شود.
همچنین نکته حائز اهمیت با توجه به شرایط امروزی از قبیل مصرف بیش ازحد انرژی، گرم شدن زمین و دور شدن محیط زندگی افراد از محیط های بکر و طبیعی و از دست رفتن کیفیات، نیاز ضروری به بازگردانی طبیعت به شهر و جاری شدن رودها در بستر طبیعی و منظر شهری طبیعی را می طلبد.
