نورپردازی منظر شبانۀ شهرها در جهت زیباسازی و گسترش زندگی شبانه از اهداف مهمی است که مورد توجه مدیران شهری قرار‌گرفته تا از تمامی پتانسیل‌های شهر در بیشترین ساعات شبانه‌روز بتوان بهره‌برداری کرد. در تهران نیز در سال‌های اخیر شاهد سیاست گزاری‌های متفاوتی بوده‌ایم. در این زمینه می‌توان به نورپردازی بناهای ملی چون برج آزادی و میلاد اشاره نمود. اما چندی است که شاهد نورپردازی نمای بناهای نوساز مسکونی بر حسب اجرای قانون جدید شهرداری در این رابطه هستیم. ساختمان‌هایی نورپردازی شده که بعضاً در دل تاریکی شبانه کوچه‌ها نگاه رهگذران را بخود جلب می‌کنند! چندی پیش معاون خدمات شهری شهرداری تهران اعلام نمود که سازمان زیباسازی در خصوص نورپردازی شهر مقرر‌کرده در زمان صدور پروانه یا پایان‌کار باید نمای ساختمان‌ها نیز نورپردازی شده باشد(۱).
نمای ساختمان اولین مؤلفه ظاهری ساختمان است که می‌تواند تاثیر زیادی بر زیبایی آن داشته باشد. نمای ساختمان نورپردازی شده با ایجاد الگویی متناسب سعی می‌کند تا یک دید کلی و زیبا از ساختمان ارائه‌کند و حس زیبایی‌شناسی را نیز تامین گرداند(۲). نورپردازی علمی در منظر شهری بر سلامت جسم و روان و همچنین چشم‌نوازی هرچه بیشتر محیط تاثیر دارد. بنابراین تصویب این قانون در نگاه کلی مثبت ارزیابی می‌شود. اما نکته مورد نظر ما در این گفتار بستر اجرای این قانون جدید شهرداری است. اینکه آیا شهر تهران در زمینه نورپردازی شبانه که متولی آن نیز شهداری تهران است، به معیارهای اولیه دست پیدا کرده است؟ آیا در این مرحله اجرای این قانون کمکی به بهبود اصولی‌ترین نکات اجرایی نورپردازی منظر شبانه تهران در راستای شهر شب می کند؟
مشاهده اجرای این برنامه جدید شهری در نگاه اول می‌تواند بسیار راهگشا و جذاب بنظر برسد. اما سوالات بسیاری درباره‌ی بستر اجرای این طرح مطرح است. تهران در شرایطی است که بسیاری از خیابان‌های فرعی آن از مشکل خاموشی و عدم امنیت شبانه رنج می‌برند. به جز مواردی اندک در ایران از انرژی پایدار جهت تامین روشنایی معابر شهری استفاده نمی‌شود. در این شرایط صرف هزینه و فشار بر منابع انرژی ناپایدار برای نورپردازی عمودی یک بنا به رفع معضل نورپردازی و روشنایی عمومی در سطح تهران کمک چندانی نخواهد کرد. در حقیقت بستر اجرای این طرح به صورت یک اجبار برای گرفتن گواهی پایان کار ساختمان هنوز در کشور ما محیا نیست. ضمناً به نظر نمی‌رسد در تمام دنیا تا بدین حد به نورپردازی تک تک بناهای مسکونی شخصی اهمیت داده شود و توجیه اقتصادی داشته باشد. ضمن اینکه باید توجه داشت در بسیاری از کشورهای دنیا از انرژی پایدار برای تامین روشنایی عمومی شهرها استفاده می‌شود و از این جهت فشاری بر اقتصاد عمومی وارد نمی‌کنند شاید هدف از اجرای این برنامه صرفاً وجه زیبایی‌شناسی آن باشد. اما آیا بسیاری از بناهای شاخص تهران که باید با هزینه‌ی دولتی نورپردازی شوند، به کمال مطلوب زیبایی خود در شب رسیده‌اند که اکنون نماهای شخصی نیز در خیابان‌های فرعی که با هیچ وجهی از زندگی شبانه در ارتباط نیستند، با هزینه شخصی مالکان نورپردازی شود تا در نهایت شهری زیبا داشته باشیم؟ بهتر است بگوییم شهرداری تهران همچنان با نگاه تزئینی به مقوله‌ی منظر شهری و حتی منظر شبانه آن نظر دارد. به نظر می‌رسد هدف از تصویب این قانون جدید عملاً هرچه بیشتر تزئینی کردن منظر تهران بوده باشد تا تقویت مفهوم زندگی شبانه در آن.
باید دید شهرداری تهران خود تا چه میزان به نورپردازی نمای ساختمان‌های خیابان‌های اصلی و پر رفت و آمد تهران که حقیقتاً می‌توانند مفهوم زندگی شبانه را در خود جاری و ساری کنند اهمیت داده است؟ شاید در نگاه اول نورپردازی ساختمان نوساز ۵ طبقه در یک محله علاوه بر زیبایی، کمی نور هم به فضا اضافه کند اما چه میزان انرژی باید صرف روشنایی عمودی بنایی شود که عملاً در کوچه‌ای تاریک قرار دارد؟ در حالی که روشنایی نمای تنها یکی از این ساختمان‌ها در یک کوچه می‌تواند برای روشنایی عمومی تمامی طول مسیر و تامین حداقل امنیت ساکنان آن موثر باشد. آیا صرف انرژی‌های ناپایدار کشور برای تامین نور عمومی شهر که حق طبیعی شهروندان آن محسوب می‌شود گزینه مناسب تری نیست؟ آیا تصویب این قانون این معنا را به ذهن متبادر نمی‌کند که شهرداری بدون هزینه مستقیم و از طریق شهروندان می‌خواهد به زیبایی منظرشهر و یا بهتر است بگوییم به تزئین منظر شهر بپردازد؟ واضح است که اجرای چنین قوانینی چیزی از اهمیت وظیفه شهرداری در سامان دهی منظر شبانه تهران نمی‌کاهد.
می توان گفت تنها با وضع قانون نورپردازی نمای ساختمان‌های مسکونی نوساز نمی‌توان از شهروندان انتظار داشت تا منظر شهر خود را زیبا کنند. منظر شبانه تهران با وضع چنین قوانینی تغییر بنیادینی را در منظر خود، در راستای اهداف شهر شب، شاهد نخواهد بود. وضع این قانون وظیفه شهرداری در سامان‌دهی وضعیت نورپردازی شهری را کم رنگ نخواهد کرد. بلکه مطالبه عمومی را با توجه به ایجاد حساسیت در اجرای این قانون بالا خواهد برد.
پی‌نوشت:
