مرکز شهر تهران؛ مکانی در موجه‌سازی پروژه‌های شهری نه احیای مفهومی آن

اهمیت مرکز شهر در تعیین اقدامات مدیریت شهری

امروزه موضوع احیا و توسعۀ بافت مرکزی شهرها به صورت مسئله‌ای مهم براي مديريت شهري در آمده است. در جریان برنامه‌ریزی و اقدامات صورت‌گرفته در راستای احیای مرکز شهر تهران، با تناقض‌های مکان‌یابی و مطالعاتی در خصوص اقدامات صورت‌گرفته روبه‌رو هستیم. از یک سو مراكز تاريخي يك شهر هویت آن را تشکیل می‌دهد و از سوی دیگر، پروژه‌ای در بخش مدرن شهر با توجیه اهمیت تاریخی مرکز در بعد نظری آن، مصوبۀ اجرایی می‌گیرد.

با توجه به اقدامات و مداخلات ساختاری و عملکردی در راستای حیات عمومی شهر، با رویکردی تاریخ‌محور، جایگاهی به مرکز، اختصاص داده می‌شود که عموماً نقش موزه‌ای یا تشریفاتی به خود می‌گیرد. در پروژه‌ای دیگر، مرکز، مکانی در «موجه‌سازی» پروژه‌های شهری است و در نهایت، ناکارآمدی اقدامات احیاء در ناحیه انتخابی به نام مرکز، از نتایج رایج آن است.

شهر تهران به عنوان پایتخت کشور و یک مجموعۀ شهری بزرگ از عملکردهای وسیع اقتصادی، ارتباطی، خدماتی، فرهنگی و … در مقیاس منطقه‌ای، ملی و حتی بین‌المللی برخوردار است. از این دیدگاه، «مرکز شهر» تهران دارای هویت و عملکرد ملی و بین‌المللی بوده و هر نوع برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری در مورد آن ابعاد سیاسی و ملی پیدا می‌کند (مهدی‌زاد، ۱۳۸۰). مطابق آن پروژه‌های وسیعی در خصوص احیای این اندام مهم شهری تعریف شده است.

به گزارش شبکۀ خبری تهران‌نیوز و خبرگزاری مهر، «محمدرضا دهداری‌پور»، شهردار منطقۀ شش تهران، از پروژۀ پیاده‌راه مسیر طبیعت روی پوستۀ تونل رسالت در «قلب تهران»، به عنوان یکی از طرح‌های شاخص شهری نام برد. این پیاده‌راه از نمایشگاه بین‌المللی قدیم آغاز و با عبور از پارک ملت، مرکز تفرجگاه عباس‌آباد و سپس روی تونل رسالت و عبور از اتوبان حکیم، در نهایت به پارک پردیسان ختم می‌شود.

«عابد ملکی»، شهردار پیشین منطقۀ ۱۲ نیز در سایت خبری تسنیم، از اجرای عملیات عمرانی سنگ‌فرش در هشت مسیر تاریخی «قلب تهران» خبر دارد. براساس این طرح بناست در 8 مسیر سی‌تیر، پامنار، گذر طرخانی، امام‌زاده یحیی، منوچهری، میدان محمدیه، موسوی کیانی، و ناظم‌الاطباء کف‌سازی، جداره‌سازی، بازپیرایی نمای ساختمان‌ها و سنگ‌فرش معابر انجام شود. در گزارشی از شهرداری منطقۀ ۱۱ نیز خبرنگار اجتماعي باشگاه خبرنگاران جوان، منطقۀ ۱۱ را، «مرکز»ی‌ترین نقطۀ تهران معرفی کرده است.

در جریان برنامه‌ریزی و اقدامات صورت‌گرفته در راستای احیای مرکز شهر تهران، با تناقض‌های مکان‌یابی و مطالعاتی در خصوص اقدامات صورت‌گرفته روبه‌رو هستیم: عدم شناخت درست از کجایی و چرایی مرکز تهران و عدم انطباق تعریف مرکز با تعریف مکان پروژه‌ای به نام مرکز.

امروزه موضوع احیای بافت مرکزی شهرها و توسعۀ آن به صورت مسئله‌ای مهم براي مديريت شهري در آمده است. از یک سو مراكز تاريخي يك شهر هویت آن را تشکیل داده و بخشی از سرمایه‌های فرهنگی شهر بوده که گنجینه‌هایی از خاطرات جمعی و شیوه زندگی گذشتگان را در دل خود جای داده است.

آن را نمایندۀ بازنمایی اجتماعی در بخش تاریخی جامعه می‌دانند که دارای قدمت خاصی است و می‌توان بسیاری از تحولات شهر چون پیدایش، تحول و فروپاشی را با آثار معماری آن بررسی و تحلیل کرد و از سوی دیگر، پروژه‌ای در بخش مدرن شهر با توجیه اهمیت تاریخی مرکز در بعد نظری آن، مصوبۀ اجرایی می‌گیرد.

 با مروری بر گزارش اقدامات شهرداری‌های تهران، با تنوعی از مناطق (۶، ۱۱، ۱۲) و شاخص‌های مختلف اجرایی آن‌ها، با عنوان مرکز تهران، روبه‌رو هستیم. سال‌ها تجربۀ مدیریتی و تحقیقاتی در خصوص اقدامات احیای مرکز شهر نشان داده است که تحقیقی در خصوص شناسایی مکان و ارزش‌های معرف مرکز شهر وجود ندارد.

با فرض قاطع‌شمردن برابری مرکز شهر با مرکز تاریخی آن، ضوابطی تک‌گزاره‌ای مانند نوسازی یا احیاء که رویکردی مشخص از حد مداخلات در آن‌ها وجود دارد، تدوین شده است و امروز با الگویی از قراردادها روبه‌رو هستیم که در نظریه و عمل، تناقض دارند و با همین مفاهیم متناقض مورد استفاده قرار می‌گیرند و در نهایت مداخلات مدیریتی به شکل عام آن ناکام می‌ماند.

با نگاهی واقع‌ بینانه به مطالعات و اقدامات مدیریت شهری، آسیب‌های وارده در این حوزه، صرفاً مدیریتی یا نظری نیست. بلکه عدم انسجام اقدامات و مطالعات در حوزۀ‌ مراجع مداخله‌گر و عدم شناخت کامل و درست از این اندام مهم شهری، منشاء برخی رویدادهای رو به شکست احیای مرکز شهر است. طرح‌های متنوع و گسترده‌ای با عنوان مرکز مطرح شده‌اند، این در حالی است که برنامه‌ای جهت شناخت و تقویت زیرساخت‌های مفهومی مرکز ارائه نمی‌شود. این مکان به عاملی موجه‌ساز در ارائه، تصویب و اقدامات پروژه‌های متعدد و برندسازی در مناطق مختلف شهر تبدیل شده است.

پروژه‌هایی که هر کدام، رویکردها و سیاست‌های خود را ذیل عنوان مرکزیت توجیه و به مرحله تصویب و اجرا رسانیده‌اند. با توجه به اقدامات و مداخلات ساختاری و عملکردی در راستای حیات عمومی شهر، با رویکردی تاریخ‌محور، جایگاهی به مرکز، اختصاص داده می‌شود که عموماً نقش موزه‌ای یا تشریفاتی به خود می‌گیرد. در نهایت، ناکارآمدی اقدامات احیاء در نواحی مختلف به نام مرکز، از نتایج آن است. با توجه به برنامه‌ها و پروژه‌های پیشنهادی متعدد، همچنان لزوم توجه به احیای مرکز شهر تهران، در اولویت دستور کار مراجع شهری قرار دارد.

فهرست منابع

• مهدی‌زاد، جواد. (۱۳۸۰). نظری اجمالی با ساماندهی مرکز شهر تهران، نشریه شهرسازی و معماری هفت شهر، 1 (۳) : ۵۹-۶۹.
• سایت خبری خبرگزاری مهر. (۱۳۹۷). طرح مسیر طبیعت در قلب تهران، جان دوباره می‌گیرد، ۸ بهمن ۱۳۹۷، کد خبر : ۴۵۲۶۱۱۹، این گزارش قابل دسترس است در: https://www.mehrnews.com.
• سایت خبری تهران نیوز. (۱۳۹۷). طرح مسیر طبیعت در قلب تهران، جان دوباره می‌گیرد، ۹ بهمن ۱۳۹۷، شناسه خبر : ۴۵۱۴۲۹، این گزارش قابل دسترس است در : http://tehrannews.ir.
• باشگاه خبرگزاری جوان. (۱۳۹۱). شهرداری منطقه 11 مرکزی‌ترین نقطه شهر تهران، ۱۰ فروردین ۱۳۹۱، کد خبر : ۳۵۲۱۵۷۳، این گزارش قابل دسترس است در : https://www.yjc.ir.
• خبرگزاری تسنیم. (۱۳۹۵). ۸ مسیر تاریخی «قلب تهران»، سنگفرش می‌شود، ۱۱ فروردین ۱۳۹۵، این گزارش قابل دسترس است در : https://www.tasnimnews.com.