• خانه
  • آرشیو
  • نویسندگان
شنبه 31 اردیبهشت 1401
  • ورود
نظرآنلاین
  • صفحه اصلی
  • هنر
    • باستان شناسی
    • مدرنیته و هنر مدرن
    • نقد هنر
    • نقوش و تزئینات
    • نگارگری
    • هنر باستان
    • هنر معاصر
  • منظر
    • منظر شهری
    • سازمان فضایی شهر
    • باغ
    • مبانی نظری منظر
    • منظر طبیعی
    • منظر و جامعه
    • منظر راه
  • معماری
    • مسکن
    • مبانی نظری معماری
    • معماری معاصر
    • معماران
  • شهر
    • برنامه ریزی و مدیریت شهر
    • مبانی شهر
    • نوسازی شهری
    • مرمت شهری
  • محیط
    • مدیریت آب
  • گردشگری
  • نظرگاه
  • تماس با ما
بدون نتیجه
مشاهده تمام نتایج
نظرآنلاین
  • صفحه اصلی
  • هنر
    • باستان شناسی
    • مدرنیته و هنر مدرن
    • نقد هنر
    • نقوش و تزئینات
    • نگارگری
    • هنر باستان
    • هنر معاصر
  • منظر
    • منظر شهری
    • سازمان فضایی شهر
    • باغ
    • مبانی نظری منظر
    • منظر طبیعی
    • منظر و جامعه
    • منظر راه
  • معماری
    • مسکن
    • مبانی نظری معماری
    • معماری معاصر
    • معماران
  • شهر
    • برنامه ریزی و مدیریت شهر
    • مبانی شهر
    • نوسازی شهری
    • مرمت شهری
  • محیط
    • مدیریت آب
  • گردشگری
  • نظرگاه
  • تماس با ما
بدون نتیجه
مشاهده تمام نتایج
نظرآنلاین
بدون نتیجه
مشاهده تمام نتایج
صفحه اصلی معماری معماری ایرانی‌اسلامی

معماری و شهرسازی ایرانی‌اسلامی

وحید آقایی توسط وحید آقایی
دوشنبه 9 اسفند 1400
در معماری ایرانی‌اسلامی, معماری
A A
0

نسخه‌ای مبهم و تعریف‌نشده در ادبیات معماری و شهرسازی امروز ایران

تعریف دقیق دولتمردان، سیاستمداران و مسئولان مختلف از عبارت «معماری و شهرسازی ایرانی‌اسلامی» چیست؟ آیا این نسخه، دستورالعملی کاربردی است یا دامن ‌زننده به جریان ابتذال درمعماری و شهرسازی امروز ایران؟

در سال ‌های اخیر در میان اظهارات و سخنرانی‌ های دولتمردان، سیاستمداران و مدیران در سطوح مختلف، «معماری و شهرسازی ایرانی‌اسلامی» بسیار پرکاربرد بوده، از آن دفاع شده و حتی آن را یکی از اولویت‌ های خود و دستگاه‎ های مجری در معماری و شهرسازی امروز ایران گذاشته ‌اند.

عبارتی که شاید خاستگاه آن را در گفتمان «اصالت» و بوم ‌گرایی ضد غرب دهه چهل و پنجاه هجری‌شمسی و آرا اندیشمندان سنت ‌گرایی چون سید حسین نصر باید جست‌وجو کرد اما در سال ‌های بعد و به‌ویژه پس از انقلاب جمهوری اسلامی، هم مقصود از این مفهوم تحول پیدا کرده و هم، هرچه جلوتر می ‌رود تاکید بر عملی ‌سازی و پیاده ‌سازی آن بیشتر و بیشتر می‌ شود.

بیشتر بخوانید

بازبینی مفهوم مکان و فضا در معماری

ساختمان و معماری، از محصول تا فرآیند

این صحبت‌ ها، که گفتمان‌ هایی از درون جامعه تخصصی معماری و شهرسازی نیز با تولید تفسیرهایی عمدتا بی ‌اساس از لحاظ تاریخی و علمی، از آن‌ها حمایت کرده و حتی دستورالعمل‌ هایی ناقص و بیشتر بر روی کاغذ را نیز برای طراحی همراستا با این ادعاها ارائه می ‌کنند، از نگاه نگارنده، به ابتذال در جریان معماری کنونی ایران دامن زده است.

 این نگرش به صورت کلی، از دو جهت قابل تامل و نقد است:

– نخست آنکه از لحاظ روشی و مفهومی، «معماری اسلامی» اصطلاحی است که نخستین بار مستشرقین با یک نگاه بالا به پایین به معماری ممالک اسلامی اطلاق کرده تا بتوانند همه آن‌ها را ذیل یک عنوان با اهدافی که در سر داشتند، دسته‌ بندی کنند.

جای تعجب دارد که امروزه گفتمان‌ هایی درون ایران که داعیه مخالفت با معماری ‌و شهرسازی‌ های وارداتی و تکیه بر تولیدات و الگوهای داخلی دارند، به جای اینکه دست‌ کم از لفظ درست ‌تری چون «معماری ایرانی در دوره اسلامی» استفاده کنند، بنیان ‌های ادعاهای خود را بر همان نظریات و اصطلاحاتی سوار می‌ کنند که محصول غرب است و در ابتدا، عمدتا با هدف تحقیر معماری این سرزمین ‌ها استفاده شده است.

این نگرش محصول این است که افرادی که از آن بهره‌ می ‌جویند، شناخت درستی از تاریخ و واژگان حوزه معماری نداشته و بدون هیچ اطلاع، صرفا در پی صدور نسخه ‌هایی کلی و دهان‌پر کن هستند.

– دوّم آنکه تا به امروز جز یک کپی صرف و تقلید ناقص و ضعیف از برخی الگوها و عناصر معماری بناهای دوره اسلامی چون طاق، قوس، گنبد و تزئیاتی مانند گره ‌چینی و کاشی ‌کاری، هیچ دستورالعمل و استاندارد پخته، عمیق و دیتیله برای نحوه طراحی معماری و شهری به شیوه «اسلامی» ارایه نشده است. با وجود آنکه این لغت مورد کاربرد افراد مختلف از اقشار و طیف ‌های گوناگون بوده اما هیچ یک تا کنون مدلی عملی و کاربردی از آن عرضه نکرده ‌اند.

همین امر سبب گشته تا معماری امروز ایران، به ویژه در شهرهای تاریخی ‌ای چون اصفهان، یزد و کاشان، تا حد یک پوسته ‌سازی کاریکاتوری از معماری اصیل ایرانی در بناهای دوره اسلامی افول و افت کند. این درحالیست که عمدتا شنیده ‌ایم از صفات معماری ایرانی این بوده که در ذات خود نوآوری داشته و هیچگاه کپی و تقلید صرف نمی‌ کرده است.

معماری و شهرسازی ایرانی‌اسلامی
تصویر 1: مصلی نماز جمعه تهران؛ مانیفستی ناتمام از «معماری ایرانی‌اسلامی» در قلب تهران. منبع: (https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/23/Tehran_International_Book_Fair_-_2_May_2018_01.jpg / آخرین بازدید پنج‌شنبه 21.بهمن‌ماه.1400)

در همین راستا و برای نمونه، حجت ‌الاسلام سید رضا تقوی، رئیس مجمع نمایندگان مجلس شورای اسلامی استان تهران در نشست هم ‌اندیشی با اعضای شورای اسلامی استان تهران و روسای شوراهای اسلامی شهرستان‌های تهران، اظهار کرد « تهران یکی از بی ‌هویت ‌ترین شهرها‌ست که جلوه بصری آن بیشتر به فرهنگ اروپایی می ‌ماند، تا شهری اسلامی.»

وی معتقد بود «در شهر اسلامی روابط اسلامی پیوند عمیق تری داشته و باید جلوه اسلامی شهر در معماری اسلامی و وجود نمادهای اسلامی هویدا باشد». شهری که در آن «مسجد مرکزیت شهر اسلامی، محوریت انسانی آن امام المسلین و مناصب انسانی آن اخوت اسلامی است.».1

به طور خاص، همین اظهار نظر، از چند جهت دارای ابهام و پرسش برانگیز است:

نخست آنکه اگر معماری و تاریخ معماری در سیر تحولات تاریخی خود مطالعه شود، همانقدر که بنایی مثل مساجد و بقعه‌ های متبرکه در دوره اسلامی، معماری ‌ای با هویت و ایرانی است، معماری‌ هایی مانند موزه‌ هنرهای معاصر، برج آزادی و ساخت ‌و سازهای معاصر نیز، منهای نمونه‌ های ناموفق، می ‌توانند ایرانی باشند.

اینکه در دوره معاصر بسیاری از الگوها و سبک ‌ها وارداتی است، جای اعرابی ندارد اما باید توجه کرد از سویی تبادلات فرهنگی میان جوامع همواره وجود داشته، چنانچه پیشتر هم بین ایران و شرق و غرب نیز الگوهایی دست به دست شده ‌است و از سوی دیگر، در بسیاری از نمونه‌ های‌ موفق، معماری وارداتی غربی به نوعی ایرانیزه شده است.

اما اگر بدون هیچ اطلاع از این مسائل به معماری و شهرسازی نگاه شده و انگاره ذهنی ما از معماری ایرانی، به غلط، صرفا مناره و گنبد و دیواره‌ های خشت و گلی باشد، مسلما سیمای امروزی شهرها غربی و بدون هویت است. در این میان، همانقدر که به ایشان نقد وارد است، بیشتر به خودمان، جامعه تخصصی و دانشکده‌ های معماری ما نیز اشکال وارد است؛ چراکه تا کنون نتوانسته ایم فهمی درست از معماری، در میان جامعه و مسئولان ایجاد کرده و باعث شکل ‌گیری یک ذوق زیبایی ‌شناختی صحیح درون آن‌ها شویم.

ثمره این اتفاق افتادن از دو سوی پشت بام است؛ بنایی مثل سالن اجتماعات گلزار شهدای اصفهان که در واقع سوله ‌ایست با پوسته ‌ای از طاق و قوس و شیشه ‌های رنگی یا مکعبی بی‌معنا و بدقواره با نمایی بی‌کیفیت اجراشده چون ساختمان جدید پلاسکو تهران.

دوّم آنکه در بخشی از خبر منتشرشده خبرگزاری تسنیم، به نقل از حجت‌الاسلام تقوی، ایراد می‌ شود:

” این در حالی است در شهر اسلامی روابط اسلامی پیوند عمیق تری داشته و باید جلوه اسلامی شهر در معماری اسلامی و وجود نمادهای اسلامی هویدا باشد. مسجد مرکزیت شهر اسلامی، محوریت انسانی آن امام المسلین و مناصب انسانی آن اخوت اسلامی است.”1

با این اظهارنظر، این ابهام در ذهن شکل می‌ گیرد که امروزه معماری ‌های شاخصی که در تهران ساخته می ‌شود چیست و مربوط به چه دوره ایست؟

مصلی نماز جمعه، مرقد امام خمینی (ره) و برج میلاد، سه نمونه از همین بناهایی هستند که به نوعی معماریشان محصولی الگوهایی است که در سال ‌های اخیر آن‌ها را «اسلامی» می‌ نامند و معتقدند دارای «نمادهای اسلامی» هستند. اما این مسئله مطرح است که معماری آن‌ها در مقایسه با برخی از بناهای مشابه پیش از خود، تا چه حد ایرانی و حتی اگر بخواهیم با تفکر موجود در ذهن ایشان و دیگر افراد معتقد به این مضامین جلو رویم، «اسلامی» است. موضوعی که حتی انتقادات جدی طرفداران این اندیشه را نیز به همراه داشته است.

بنابراین، به نظر می ‌رسد اصل دغدغه درست و به‌جاست؛ اما اصول و دستورالعمل‌ هایی که از آن‌ها برای پاسخ به مشکل یاری می‌ جویند، نسخه‌هاییست که سال ‌هاست خود از مسببان این معضل است.

این ناآشنایی مسئولان و مردم، دوریشان از معماری و ابتذالی که روز به روز بیشتر می ‌شود، از نگاه نگارنده از سویی، دانشگاه ‌ها و جامعه تخصصی ما را ملزم می‌ کند پا به میدان گذاشته و متناسب با ذهنیات جامعه، درکی صحیح از معماری ایرانی ایجاد کنند و از سوی دیگر، با گفتمان‌ های بی‌اساس و عمدتا پوپولیستی موجود در همین جامعه تخصصی، که به نوعی به نسخه‌ پیچی ‌ها اعتبار می ‌بخشد، با شیوه‌ ای علمی و اصلاحگرانه برخورد کنند.

سوای از این، انتظار می‌رود کارگذاران و دست‌اندرکاران حکومتی ما هم در اظهار نظرهایی از این جنس با احتیاط بیشتری برخورد کنند چراکه صحبت‌ هایی از این دست می ‌تواند تجربیات ناموفقی مانند آنچه امروزه شاهدش هستیم رقم بزند و معماری و شهرسازی ما را بیش از قبل با چالش مواجه کند.

پی‌نوشت:

1- برای اطلاعات بیشتر نگاه کنید به: خبرگزاری تسنیم. (1400). تهران یکی از بی‌هویت‌ترین شهرها‌ست/‌ جلوه بصری شهر بیشتر به فرهنگ اروپایی می‌ماند تا شهری اسلامی. انتشار در ۲۵ آذر ۱۴۰۰ – آخرین بازدید پنج‌شنبه 21.بهمن‌ماه.1400.  این مطلب قابل دسترس است در: https://www.tasnimnews.com/fa/news/

 

برچسب ها: ابتذال در معماریمعماری و شهرسازی ایرانی‌اسلامیمعماری و شهرسازی معاصر ایران
نوشته قبلی

از تعامل تا ضد تعامل شهر با بندر در انزلی

نوشته‌ی بعدی

تملک پلکانی، مزیت پنهان مسکن حداقلی

وحید آقایی

وحید آقایی

کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران، دانشگاه تهران

مطالب مرتبط - Related Post

بازبینی مفهوم مکان و فضا در معماری

بازبینی مفهوم مکان و فضا در معماری

دوشنبه 26 اردیبهشت 1401
ساختمان و معماری، از محصول تا فرآیند

ساختمان و معماری، از محصول تا فرآیند

شنبه 24 اردیبهشت 1401

معماری، معنا و روایت

نقد مفهوم هویت در معماری معاصر ایران

بازگشت به رویکردی گونه محور در معماری

معماری جایزه ‌ای؛ نه معماری ما و نه معماری آنها

نوشته‌ی بعدی
تملک پلکانی، مزیت پنهان مسکن حداقلی

تملک پلکانی، مزیت پنهان مسکن حداقلی

بی تفاوتی نظام مدیریت شهری امروز در قبال مفاهیمی غنی هم چون راه، گذر و کوی

بی تفاوتی نظام مدیریت شهری امروز در قبال مفاهیمی غنی هم چون راه، گذر و کوی

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

مطالب برگزیده

  • بررسی آرامگاه ها و آئین تدفین در زمان هخامنشی

    بررسی آرامگاه ها و آئین تدفین در زمان هخامنشی

    0 اشتراک ها
    اشتراک گذاری 0 توئیت 0
  • مدرن چيست؟

    0 اشتراک ها
    اشتراک گذاری 0 توئیت 0
  • عوارض شهرداری چیست و انواع آن کدامند؟

    0 اشتراک ها
    اشتراک گذاری 0 توئیت 0
  • رنگ های نمادین در هنر ایران

    0 اشتراک ها
    اشتراک گذاری 0 توئیت 0
  • سکه های هخامنشی

    0 اشتراک ها
    اشتراک گذاری 0 توئیت 0

مطالب برتر

  • در جریان
  • دیدگاه‌ها
  • آخرین
بررسی آرامگاه ها و آئین تدفین در زمان هخامنشی

بررسی آرامگاه ها و آئین تدفین در زمان هخامنشی

یکشنبه 2 اسفند 1388
مدرن چيست؟

مدرن چيست؟

دوشنبه 13 مهر 1388
عوارض شهرداری چیست و انواع آن کدامند؟

عوارض شهرداری چیست و انواع آن کدامند؟

دوشنبه 1 بهمن 1397
رنگ های نمادین در هنر ایران

رنگ های نمادین در هنر ایران

یکشنبه 11 خرداد 1399
نقدی بر شیوه اجرای تبصره 3 ماده 9 قانون حدنگار

نقدی بر شیوه اجرای تبصره 3 ماده 9 قانون حدنگار

6
تقلید بدون ¬حجت در سیمای شهری

تقلید بدون ­حجت در سیمای شهری

2
گردشگری، سفری مقدس

گردشگری، سفری مقدس

2
بررسی آرامگاه ها و آئین تدفین در زمان هخامنشی

بررسی آرامگاه ها و آئین تدفین در زمان هخامنشی

2
جایگاه نظام بهره برداری در طرح های معماری و شهرسازی

جایگاه نظام بهره برداری در پروژه های شهری

پنج‌شنبه 29 اردیبهشت 1401
تحلیلی بر ساخت شهرهای جدید به منظورحل صورت مساله بحران مسکن

تحلیلی بر ساخت شهرهای جدید به منظور حل صورت مساله بحران مسکن

چهارشنبه 28 اردیبهشت 1401
بازبینی مفهوم مکان و فضا در معماری

بازبینی مفهوم مکان و فضا در معماری

دوشنبه 26 اردیبهشت 1401
بحران های سرزمینی از دیدگاه منظر

بحران های سرزمینی از دیدگاه منظر

یکشنبه 25 اردیبهشت 1401

کپی رایت 1397-1400؛ کلیه حقوق این وب سایت متعلق به پژوهشکده نظر است.

  • پژوهشکده نظر
  • باغ نظر
  • منظر
  • هنر و تمدن شرق
  • گردشگری و فرهنگ
بدون نتیجه
مشاهده تمام نتایج
  • صفحه اصلی
  • هنر
    • باستان شناسی
    • مدرنیته و هنر مدرن
    • نقد هنر
    • نقوش و تزئینات
    • نگارگری
    • هنر باستان
    • هنر معاصر
  • منظر
    • منظر شهری
    • سازمان فضایی شهر
    • باغ
    • مبانی نظری منظر
    • منظر طبیعی
    • منظر و جامعه
    • منظر راه
  • معماری
    • مسکن
    • مبانی نظری معماری
    • معماری معاصر
    • معماران
  • شهر
    • برنامه ریزی و مدیریت شهر
    • مبانی شهر
    • نوسازی شهری
    • مرمت شهری
  • محیط
    • مدیریت آب
  • گردشگری
  • نظرگاه
  • تماس با ما

کپی رایت 1397-1400؛ کلیه حقوق این وب سایت متعلق به پژوهشکده نظر است.

خوش آمدید!

وارد ناحیه کاربری خود شوید

رمز عبور را فراموش کرده اید؟

رمز عبور خود را بازیابی کنید

لطفا نام کاربری یا آدرس ایمیل خود را برای بازنشانی رمز عبور خود وارد کنید.

ورود به سیستم