چه راه حلی برای بازگشت شهروندان به شهر ارائه شده است؟
با انقلاب صنعتی و تخصصی شدن تدریجی شغل ها، مسئولیت های مختلف بین مردم جامعه توزیع شد و وظیفه هر فرد در اجتماع منحصر به شغل تخصصی او شد. بتدریج وظایف روزانه مردم در ارتباط با محله و شهر نیز کاسته شد. برای نمونه زیباسازی و تمیز کردن معبر جلوی خانه و محله به افراد دیگری، بعنوان شغل و منبع درآمد، سپرده شد (تصویر1). در طی این فرایند نه تنها وظیفه و مسئولیت از مردم جامعه سلب شد، بلکه روابط اجتماعی و به دنبال آن احساسات جمعی و فردی مردم در ارتباط با شهر نیز محدود شد.
به عبارت دیگر، مفهوم محله و همچنین احساس تعلق مردم به محله و شهر بتدریج بسیار کاسته شد. چراکه با قطع روابط و وظایفی که مردم نسبت به شهر داشتند، چیز مناسب دیگری جایگزین آنها نشد. در ادامه به بررسی دو راه حل جایگزین رایج می پردازیم.
یکی از راه حل های جامعه مدرن برای جایگزینی امر از دست رفته، شعار شهروندی بود. اما با گذشت سال ها تبلیغات برای جلب دوباره توجه و مسئولیت مردم نسبت به شهر، همچنان شاهد عدم تغییر در این سسیتم هستیم. یکی از نمونه های رایج این تبلیغات در ایران، «شهر ما، خانه ما» است که تلاش میکند به مردم وظیفه و مسئولیت خود را در برابر شهر همانند خانه یادآوری کند. بنظر می رسد که شعار و تبلیغات بدون سپردن بخشی از قدرت و وظیفه به عهده مردم تاثیری در احساس شهروندی جامعه ندارد.
راه حل دوم که از اواخر قرن 20 آغاز شد، رویکرد مشارکت مردمی در مدیریت شهری است. این رویکرد بعد از گذشت حدود نیم قرن، همچنان در بسیاری کشورهای دنیا دنبال می شود. همچنین کشورهای توسعه یافته، مشارکت مردم را بصورت قوانین تنبیهی و تشویقی در قوانین مدیریت شهری خود گنجانده اند. بطور کلی نگاه مثبتی به تاثیر مشارکت مردمی در مدیریت شهری در سطح بین المللی وجود دارد.
به همین دلیل است که در حوزه های تئوری و عملی، متخصان و سیاستمداران در تلاش برای بسط مشارکت مردمی در مدیریت شهری هستند. دلیل این امر از نگاه نگارنده این است که در این رویکرد برخلاف رویکرد قبلی، بخشی از وظیفه و مسئولیت اجتماعی بطور عملی به مردم بازگردانده شده و به مردم حق و قدرت تصمیم گیری در مورد شهر داده شده است.
جوهره مشارکت، بازگرداندن حق و قدرت تصمیم گیری در مدیریت شهری به شهرنشینان به کمک تعامل شهروندان با یکدیگر و با شهر است. تحقق بیشتر این امر منجر به شکل گیری شهرنشینان شهروندتر خواهد داشت چراکه رکن اصلی شهروندی، احساس تعلق و در نتیجه مسئولیت نسبت به شهر است.
بالاترین سطح مشارکت زمانی محقق می شود که فرایند مدیریت شهری بصورت از پایین به بالا، توسط مردم قدرتمند و توانمند، انجام شود. اما در شعار شهروندی، حق و قدرتی به مردم تفویض نشده است. همچنین در این رویکرد نگاهی از بالا به پایین حاکم است که تنها به مردم از سوی مدیران شهری حکم به انجام کارهای مشخصی می شود.
