آیا بازدید گردشگران از مقصد فرهنگی، بر ارتقای هویت فرهنگی جامعه میزبان تاثیر می گذارد؟
گردشگري به مثابه پدیده اي اجتماعی، یکی از نیروهاي اصلی جهان امروز در کشف مکان ها و عرضه فرهنگ هاست. گردشگري پاسخی به نیاز فطرت جستجوگر انسان براي کشف اسرار زندگی گذشتگان، آشنایی با فرهنگ ملل دیگر و گریز از یکنواختی محیط کار و زندگی معمولی است، از این رو سفر فعالیتی فرهنگی است. گردشگران هنگام عزیمت به یک مقصد، با فرهنگ آن محل مواجه می شوند و از ابتداي سفر، تعاملات فرهنگی بین مهمانان و میزبانان آغاز می شود.
توسعه گردشگری از دیدگاه های مختلفی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. از دیدگاه جامعه میزبان در عرصه فرهنگی، گردشگری پیامدهای مطلوب و نامطلوبی را برجای می گذارد؛ بسیاری از دیدگاه ها اشاره به اثرات منفی گردشگری بر فرهنگ جامعه میزبان دارد، به گونه ای که هویت فرهنگی جامعه میزبان را به خطر می اندازد.
با این حال نتایج برخی پژوهش ها نشان می دهد، جامعه میزبان بر پیامدهای مطلوب فرهنگی گردشگری نسبت به پیامدهای نامطلوب و منفی آن در این عرصه تاکید بیشتری می نماید. به طوری که علاوه بر اثرات اقتصادی توسعه گردشگری، یکی از راه های سرمایه گذاري فرهنگی براي شناخت یک سرزمین و هویت فرهنگی- تاریخی آن مطرح می باشد. شاید بتوان این نتایج را از دریچه متفاوتی تحلیل نمود. گردشگري، یکی از شیوه هاي ارتباط بین فرهنگی است و به منزله پدیده اي فرهنگی از میراث حمایت و آن را تقویت می کند.
در اینجا ذکر این نکته ضروری است که صرف نظر از تبلیغات و فعالیت های بازاریابی که از سوی گردشگران و مدیریت مقصد صورت می پذیرد، موضوع دیگری نیز جای تامل و بررسی دارد و آن نحوه رفتار، واکنش و رویکرد جامعه میزبان درباره فرهنگ خویشتن است. از این رو می توان یکی از مسائلی را که در تاثیرگذاری منفی گردشگر بر فرهنگ مقصد گردشگری مطرح نمود، عدم آشنایی و آگاهی لازم جامعه میزبان با تاریخ و فرهنگ خویش دانست.
بی شک تاکنون شاهد بی توجهی، اغفال و عدم تمرکز بر ارتقای فرهنگ ایرانی بوده ایم. علاقه به فرهنگ خویشتن، احساس غرور، احساس تعلق اجتماعی و فرهنگی و همچنین ابراز مفتخر آمیز هویت فرهنگی ایرانی، از جمله مفاهیمی است که صرفا اثرگذاری منفی گردشگری بر روی آن مورد توجه قرار گرفته و شاهد یک اقدام، نگرش و رفتار اساس مند و ریشه دار از سوی دارندگان فرهنگ ایرانی نبوده ایم. خلا نظام آموزشی در جامعه میزبان پیرامون هویت فرهنگی خویشتن، عامل مهمی است که آنچنان که باید مورد توجه قرار نگرفته است.
چه بسا با ورود گردشگر به یک منطقه با شرایطی نیز مواجه گشته ایم که اطلاعات گردشگر از تاریخ و فرهنگ مقصد از جامعه محلی فراتر می رود! این امر خود نشان دهنده عدم آموزش کافی، ایجاد انگیزه، ایجاد تعلقات فرهنگی به تاریخ، سنت و تمدن یک منطقه می باشد.
آنچه در این جا مورد توجه است، گردشگری می تواند یک نیرو و عنصر کمک کننده، یاری دهنده و افزایش دهنده هویت فرهنگی منطقه لقب گیرد. اگر مردمان یک منطقه دارای تعلق فرهنگی ویژه باشند، به هویت فرهنگی خویش عشق بورزند و افتخار کنند، می توان گردشگری را اقدامی موثر در ارتقای فرهنگی منطقه دانست. هنگامی که ورود گردشگر به یک منطقه این احساس را ایجاد می کند که فرهنگ و ارزش های سنتی دارای مقبولیت بوده و طرفدارانی از نقاط مختلف دارد، خود عامل مطلوبی برای هویت فرهنگی محسوب می شود و این امر زمانی رخ می دهد که تفاوت ها نقطه منحصر به فرد تمایز محسوب شوند نه نقطه ضعف!
اقدامات بسیاری می توان انجام داد. یکی از مهمترین این دیدگاه ها نتایج تحقیقات پژوهشگران حوزه برنامه ریزی است که رویکرد مشارکتی در برنامه ریزی جامعه محلی همراه با انتقال ثروت و توزیع درآمدهای اقتصادی به درون جامعه محلی بیان می دارد. این ابتدایی ترین و شاید به ظاهر از آثار مشهود توسعه گردشگری در یک جامعه لقب گیرد که فرهنگ را عامل مهم توسعه می داند. در این صورت فرهنگ منحصر به فرد جامعه محلی، نماد و سمبلی همراه با افتخار و غرور برای ارتقای هویت فرهنگی محسوب می شود.
هویت فرهنگی، به عنوان کیستی فرهنگی یک فرد و جامعه، در راستای آموزش، آگاهی و فرهنگ سازی صورت می پذیرد. امروز انواع رسانه ها و شبکه های اجتماعی می توانند در این امر کمک کننده باشند. بهره گیری از تاریخ شفاهی، انجام پژوهش های میدانی به شیوه مصاحبه، گفتمان، ساخت مستند، تبلیغات در راستای ترویج و تقویت هویت فرهنگی، آشنایی بیشتر با تاریخ و تمدن یک منطقه، برگزاری جشنواره ها، نمایشگاه ها، جوایز و نشان ملی هویت فرهنگی مناطق مختلف ایران، از جمله اقداماتی است که می تواند در ارتقای هویت فرهنگی، و غنای هرچه بیشتر تمدن و فرهنگ ایرانی از سوی جامعه میزبان، سازمان ها، مسئولین و ذینفعان موثر واقع گردد.
بی شک ارتقای هویت فرهنگی در هر جامعه ای، نه تنها روحیه ملی، انسجام، و احساس شادی و یکی بودن را افزایش می دهد، بلکه در بهبود اعتماد به نفس و هویت فردی نیز موثر خواهد بود. این امر به حفظ و ثبات اجتماعی یک جامعه کمک شایانی می نماید و از سوی دیگر منجر به ترویج و توسعه فرهنگ یک منطقه خواهد شد. در این میان حضور گردشگر و توسعه گردشگری در منطقه، عامل تقویت کننده، ارتقای هویت فرهنگی و میراث مردمان جامعه ایرانی خواهد بود.
