زیرساخت های آبی
آیا زیرساخت های آبی طبیعی در شهرهای ایران کارکرد اجتماعی نیز دارند؟
زیرساخت های آبی طبیعی مانند رودخانه ها، چشمه ها، قنات ها، دریاچه و برکه ها در بافت های شهری و روستایی ایران صرفا منابع تولید آب به شمار نمی آیند و دارای کارکردهای اجتماعی و فرهنگی نیز هستند. همچنین در نظام فضایی شهرها و سکونتگاه های انسانی نقشی مهم و حیاتی را ایفا می کنند. نمی توان به هیچ وجه این زیرساخت های آبی را با سیستم آب لوله کشی و یا چاه های عمیق همسان انگاشت و در مدیریت این زیرساخت های آبی سیاستی یکسان را به کاربرد.
زیرساخت های آبی مدرن به راحتی با سیستم های جدیدتر و پیشرفته تر قابل جایگزینی هستند و حتی کاربران از این جایگزینی به دلیل بهینه بودن و بالاتر بودن بازدهی و کمتر شدن هزینه های بهره برداری و نگهداری استقابل می کنند. اما زیرساخت های آبی طبیعی به سادگی قابل حذف و جایگزینی نمی باشند.
رابطه تنگاتنگ منابع آب طبیعی با ساختار فضایی شهر و نظام شکل گیری محلات و کاربری های شاخص شهری به گونه ای است که در صورت حذف نظام آب رسانی نظام فضایی شهر از هم گسیخته می شود و تداوم فضایی آسیب می بیند.
از سوی دیگر به دلیل نقش آفرینی منابع آب از نقطه ای گرفته تا آب های جاری در کیفیت فضای شهر، این عنصر عینی منظر شهری به راحتی قابل حذف و جایگزینی نمی باشد. از همه موارد مهم تر نقش نظام های آبی در شکل گیری خاطرات جمعی شهروندان در طول تاریخ یک شهر است و پیوند عمیق ایرانیان با عنصر آب در فضاهای شهری بر کسی پوشیده نیست. مرور آلبوم های خانوادگی و عکس های یادگاری در کنار رودها و دریاچه ها، برگزاری مراسم های مختلفی مانند سیزده بدر در کنار جویبارها شاهدانی برای این مدعا می باشند.
همچنین حضور پر رنگ آب در ادبیات تاریخی و معاصر ایران در فضاسازی و شکل دهی استعاره و کنایه ها حول محور حضور آب در شهرها تأکیدی بر این مدعاست.
بنابراین با توجه به این موضوع که دراقلیم اغلب نیمه خشک ایران آب اهمیتی صد چندان در نظامات فضایی، فرهنگی و اجتماعی سکونت گاه های انسانی ایفا می کند و باید در مدیریت زیرساخت های آبی با نگاهی چند لایه به موضوع نظر کرد. تلقی کارکرد صرفا آبرسانی برای زیرساخت های آبی طبیعی بدون توجه به کارکردهای غیر ملموس آنها مانند کارکردهای زیبایی شناسی، اجتماعی و فرهنگی می تواند منجر به تصمیماتی غلط در سطح کلان شود. مانند اتفاقی که در مدیریت آب استان اصفهان شاهد آن بوده ایم.
بخش عمده ای از اعتراضات مردمی نسبت به حذف رودخانه از شهر و به مخاطره افتادن هویت شهری اصفهان می باشد، که به دلیل کم اهمیت شمردن این وجه از حضور رود در شهر در مدیریت منابع آب استان مورد غفلت قرار گرفته و بعد از چندین سال محرکی اساسی در نارضایتی عموم مردم بازی می کند. نگاهی منظرین و کل نگر به چنین پدیده هایی در شهرها می تواند از بروز بسیاری از مشکلات پیشگیری نماید.
