آیا معیارهای ارزیابی زیست محیطی رایج در ایران برای سنجش منظر کارآمد است؟
سازمان حفاظت محیط زیست معیارهایی برای ارزیابی محیط تحت عنوان محیط زیست انسانی ارائه داده است. این معیارها و شاخص ها برای کنترل و نظارت منظر شهری متداول شده و مورد استفاده می باشد. هدف اصلی این سازمان تحقق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به منظور حفاظت از محیط زیست و تضمین بهره مندی صحیح و مستمر از محیط زیست است، به نحوی که ضمن حفظ تعادل مناسبات زیستی موجبات توسعه پایدار و بهبود، رشد و اعتلای کیفی انسان ها فراهم آید.
برای این منظور شاخص های حفاظت و مدیریت زیست محیطی آب و خاک، هوا و تغییر اقلیم، آلودگی محیط زیست، مدیریت پسماند و اثرات زیست محیطی برای ارزیابی مورد استفاده قرار گرفته اند. اما در این شاخص ها جایگاه انسان کجاست؟ و در شاخص های زیست محیطی، محیط زیست انسان چه بعدی از انسان مد نظر است؟
مرتبط ترین زمینه در مطالعات و پژوهش های سازمان محیط زیست، به وجود انسان یا آثارش؛ دستیابی یا حصول شناسائی در زمینه «چگونگی استقرار پدیده های عمرانی و توسعه کشور مانند واحدهای صنعتی، نیروگاهها، سدها، مجتمع های کشاورزی و عمرانی و سکونت گاههای انسانی و نظایر آن» می باشد. در این زمینه انسان در بعد نیازهای عملکردی دیده شده و به ابعاد وجودی انسان که لازمه زیست انسان در محیط است توجهی نشده است. در این تعریف انسان در سازمان زیست محیطی موجودی زنده است که به دنبال راهی برای بقا در اکوسیستم در کنار دیگر موجودات زنده است.
این انسان جدا از ابعاد روحی، معنایی و تجربیات زیستی (زندگانی) دیده می شود. در طرف مقابل مفهوم انسان در منظر چند بعدی است. منظر نمونه ای از چندبعدی بودن پدیده های انسانی و اجتماعی، از وابستگی به زمان و مکان، و از اثر متقابل طبیعت و فرهنگ، اقتصاد و سمبولیک، فرد و اجتماع ظاهر می شود. منظر پدیده ایست که معرف رابطه دو سویه بین سوژه (انسان یا ذهن) و ابژه (محیط یا عین) به صورت همزمان می باشد.
منظر پدیده ای زنده و پویا است که از طرفی وابسته به درک انسان و تفسیر ذهن اوست و از طرفی دیگر بستری است که در طول تاریخ دستخوش خاطرات است. عینیت (محیط) و ذهنیت (انسان) در منظر غیرقابل تفکیک از هم هستند با حذف هر کدام مفهوم منظر ابتر می شود. انسان در منظر با همه ابعاد وجودیش شناخته و مطالعه می شود.
معیارهای ارزیابی سازمان حفاظت محیط زیست در صورتی ظرفیت هایی برای ارزیابی و تحلیل منظر خواهد داشت که بتواند انسان را با همه ابعاد وجودی و زیستیش مورد مطالعه قرار دهد و بتواند علاوه بر بعد عملکردی انسان که او را موجودی برهم زننده اکوسیستم با صنعت، اقتصاد و کشاورزی می داند؛ همه ابعاد وجودی انسان اعم از ویژگی های فطری، روانی و ذهنی را بررسی و ارزیابی کند.
