تسلط رویکردهای شهری دولت محور با تقلیل فعالیت «نهاد» به پایش
هدف اصلی تشکیل نهاد در طرح های توسعه شهری
آیا آیین نامه اخیر شورایعالی شهرسازی و معماری ایران (مصوب1400) در خصوص نهاد پایش و ارزیابی طرح های توسعه و عمران شهری به منزله بازگشت به رویه دولتی تهیه طرح های توسعه شهری نیست؟
هدف اصلی تشکیل نهاد، تهیه و راهبری طرح ها در فرآیندی مشارکتی و میانبخشی بوده است. برای تحقق این هدف دو توافقنامه در سال های 1382 و 1398 فیمابین وزارت مسکن و شهرسازی (وقت)، شهرداری تهران و شورای اسلامی شهر تهران مصوب و ابلاغ شد.
تأسيس و راه اندازي نهاد برنامه ریزی و مدیریت طرح های توسعه شهری طی موافقتنامه 12/7/82 مبني بر فعاليت پيوسته و مستمر به منظور به هنگام سازي، تكميل، اصلاح و تجديد نظر در طرح هاي توسعه شهري تهران، با توجه به ماهيت پويا و راهبردي – ساختاري اين گونه طرح ها و پاسخگوئي به نيازهاي مديريت شهري بود. طرح جامع فعلی شهر تهران (مصوب1386) در چارچوب این توافقنامه تهیه و تصویب شد.
در آن بازه زمانی تاکيد بر همکاري و مشارکت هر سه رکن نهاد در فرايند تهيه، بررسي، تصويب، اجراء و نظارت بر تحقق طرح هاي توسعه شهري، در عين تفکيک و استقلال مراجع تهيه کننده، تصويب کننده و اجرا کننده طرح ها بود.
در اسناد طرح مذکور یکی از شروط تحقق و از اصلي ترين ضمانت هاي اجرائي تحقق چشم انداز، اهداف و راهبردهاي طرح جامع جديد شهر تهران و عملي شدن سياست هاي اجرائي و ضوابط و مقررات نحوه استفاده از زمين و ساخت و ساز در طرح هاي جديد جامع و تفصيلي جديد شهر تهران و به عبارت خلاصه، ديده‌باني و مراقبت مستمر بر اجراي آنها و تدقيق، تکميل، اصلاح و بهنگام سازي طرح هاي توسعه و عمران شهر، «تأسيس نهاد رسمي، قانوني و دائمي» براي «تداوم مطالعات و تهيه برنامه ها و طرح هاي بهنگام توسعه شهري تهران» است.
در سال 1389 نهاد منحل شد و وظایف معطوف به آن در سند طرح جامع، به شهرداری تفویض شد. در واقع از آنجا که تا پیش از تصویب آیین نامه اخیر شورایعالی، نهاد در نظام برنامه ریزی فاقد جایگاه حقوقی و قانونی بود، همواره در معرض حذف، منحل شدن و ادغام قرار داشته است.
در پی دو مرحله پایش طرح تفصیلی در معاونت شهرسازی و معماری (1393 و 1395) و مغایرت های موجود با سند مصوب طرح جامع، شورایعالی تشکیل دوباره نهاد را درخواست کرد که در سال 1398 منجر به انعقاد تفاهم نامه جدیدی فیمابین سه رکن اصلی نهاد گردید. نهاد مجددا تشکیل شد لیکن همچنان مشکلات مربوط به جایگاه حقوقی و قانونی پابرجا بود که فعالیت آن را با مشکلات جدی و تغییرات رویکردهای مدیریتی مواجه می ساخت.
سرانجام شورایعالی شهرسازی و معماری ایران با تصویب آیین نامه، چگونگی اجرا و نظارت بر اجرای طرح های توسعه و عمران شهرها (3/6/1400) جایگاه نهاد را تثبیت نموده و شکل گیری آن را نه تنها برای تهران که برای همه شهرهای با جمعیت بیش از 50 هزار نفر مورد تایید قرار داده است.
لیکن بواسطه تغییراتی که در شرح وظایف ایجاد شده، شهرداری و شورای اسلامی شهر از فرایند هدایت و راهبری حذف شده اند و فعالیت نهاد محدود به نظارت و ارزیابی طرح های توسعه و عمران است. در این آیین نامه رویکردهای شهری دولت محور قوام یافته است که به منزله حذف ساکنین شهر در تصمیم گیری های شهری است.
