تبلیغات گسترده، بازیگران سوپراستار، پردیس‌های سینمایی بزرگ و مجهز، ساخت سالن‌های سینمایی در شهرهای مختلف و دیگر موارد دهان پر کن، هیچ کدام برای نجات صنعت سینماهای ایران در مسیر جذب مخاطب کارآمد و کارساز نبودند؛ شکستی که معترفی نداشته و پشت ارقام بزرگ فروش‌های سالانه پنهان شده است، اما به شهادت اطلاعات آماری، انکارناپذیر است.
نظرآنلاین-فاطمه خلیلی: آخرین آمارهای منتشرشده نشان می‌دهد که سینمای ایران در سال 1401، 420 میلیارد تومان فروش داشت و توانست 13 میلیون نفر را به سالن‌های سینما بکشاند؛ این در حالی است که سالن‌های سینما در دهه شصت و در بحبوحه جنگ که از قضا از تعداد و کیفیت کمتری هم برخوردار بودند، در بدترین حالت میزبان 76 میلیون نفر بودند. از سوی دیگر اما فروش سالانه سینماهای ایران روندی کاملا صعودی داشته است؛ موضوعی که با توجه به افرایش تورم در کشور و همچنین افزایش سالانه بلیت سینما، کاملا طبیعی است اما به هیچ وجه به معنای پویایی این صنعت نیست.
می‌دانیم که سینما یک صنعت و تجارت است و بقـاي آن در جایگـاه یـک رسـانه جمعی داشتن مخاطب توده‌وار؛ چراکه در غیر این صورت، چرخ صنعت پر هزینـه فیلم نخواهد چرخید و اهمیت آن به عنوان یک رسانه فراگیر به پرسـش گرفته خواهـد شد. بنابراین اساسا سینمایی که مخاطب نداشته باشد تا اندازه زیادی از مفهوم رسانه‌ای خود تهی و بیشتر به جنبه هنری خود متکی می‌شود.
با همین نگاه و با استناد به آمارهای منتشر شده توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مشخصا می‌توان به این نتیجه رسید که روند جذب مخاطب سینمای ایران از دهه شصت تا سال 1401، کاملا روندی نزولی داشته است؛ این در حالی است که به استناد همین آمارهای رسمی، تعداد سینماهای ایران افزایش یافته است و اتفاقا جزو افتخارات دولت‌های مختلفی محسوب می‌شود که در این سال‌ها مدیریت کشور را عهده‌دار بودند.
در این میان باید این نکته را نیز در نظر داشت که محدودیت آمارهای منتشرشده از سوی نهادهای رسمی باعث شده است که امکان دسترسی و استناد به آمار دقیق از میزان مخاطبان سینماهای ایران در دوران پیش از انقلاب و سال‌های نخست بعد پیروزی انقلاب فراهم نباشد و گزارش‌های آماری از عملکرد سینمای ایران از سال 64 به بعد فراهم شده و در اختیار عموم قرار گرفته است.
در میان چهار دهه اخیر سینمای ایران (60، 70، 80 و 90)، سال 69 پررونق‌ترین سال سینمای ایران از نظر جذب مخاطب محسوب می‌شود که توانست بیش از 81 میلیون نفر را به سینماهای ایران بکشاند. در آن سال کشور دارای 271 سینما با 273 سالن نمایش بود. این در حالی است که در سال 1401، 249 سینما با 661 سالن نمایش مشغول به فعالیت بودند اما در مجموع از 13 میلیون نفر میزبانی کردند.
به طور کلی نیز دهه شصت با اختلاف بسیار زیاد موفق‌ترین دهه در میان چهار دهه سینماهای ایران محسوب می‌شود که حتی در بدترین حالت خود یعنی در سال 67، بیش از 76 میلیون نفر مخاطب داشته است. در سال‌های 64 تا 69 به صورت میانگین 78 میلیون مخاطب داشته است.
از سوی دیگر اما بررسی میزان فروش سینمای ایران برخلاف تعداد مخاطب آن که روندی نزولی داشته، فرآیندی کاملا صعودی و چشم‌گیر داشته است. این فرآیند صعودی میزان فروش البته نمودار صعودی افزایش قیمت بلیت سینما را نیز با خود به همراه دارد که با توجه به میزان نرخ تورم، موضوع دور از انتظاری نیست.
میزان فروش سینماهای ایران
اما از نگاهی دیگر نیز می‌تواند پویایی سینمای ایران را در چهار دهه اخیر نیز مورد بررسی قرار داد. تحلیل آمارهای موجود نشان می‌دهد که پرفروش‌ترین فیلم‌های سینماهای ایران در دهه 60 روندی ثابت و بین 2 تا 4 میلیون نفر مخاطب داشته است. این در حالی است در دهه‌های بعدی اساسا میزان مخاطب فیلم‌های پرفروش با تغییر بسیار زیادی مواجه بوده است.
به عنوان مثال با وجود اینکه رکورد پرفروش‌ترین فیلم در طی این چهار دهه اما برای فیلم «اخراجی‌های 2» و دهه هشتاد با بیش از 5 میلیون نفر مخاطب به ثبت رسیده است، اما سایر فیلم‌های پرفروش دهه 80، پایین‌تر از 2 میلیون نفر تماشاچی داشتند.
روند کاهش تماشاچی سینمای ایران اگرچه در دهه‌های هشتاد و نود به اوج خود رسید، اما از دهه هفتاد آغاز شد؛ به گونه‌ای که در سال‌های پایانی این دهه، تعداد تماشاچی سینما به حدود 30 میلیون نفر نزول پیدا کرد.
در دهه هفتاد اما اگرچه تعداد مخاطب سینما نسبت به دهه شصت کاهش یافته بود، اما همچنان سینماهای ایران به نسبت سال‌های اخیر با مخاطبان بسیار بیشتری مواجه بودند. سال 1373 پرمخاطب‌ترین سال این دهه به شمار می‌رود که در مجموع بیش از 56 میلیون تماشاچی داشت. بر این اساس سال 77 به عنوان کم‌مخاطب‌ترین سال این دهه شناخته می‌شود که 30 میلیون و 878 هزار نفر تماشاچی داشت.
در دهه هفتاد نیز هیچ کدام از پرفروش‌ترین فیلم‌ها به مخاطب پایین‌تر از 2 میلیون نفر نرسیدند و در این دهه نیز فیلم‌های پرفروش روند به نسبت با ثبات‌تری را میان 4 تا 2 میلیون مخاطب پشت سر گذاشتند.
فیلم «افعی» به کارگردانی محمدرضا اعلامی پرفروش‌ترین فیلم این دهه بود که در سال 72 اکران شد و بعد از آن فیلم «عروس» به کارگردانی بهروز افخمی با 4 میلیون و 400 هزار نفر در رتبه دوم قرار دارد. فیلم «شوکران» به کارگردانی فریدون جیرانی نیز در آخرین سال از این دهه با 2 میلیون و 700 هزار نفر، کم‌ترین میزان تماشاچی را داشت.
دهه هشتاد آغاز افت شدید تماشاچی سینما نسبت به دهه‌های گذشته است. دهه‌ای که با مخاطب 21 میلیون نفری آغاز و با مخاطب 10 میلیون نفری به پایان رسید. پرمخاطب و کم‌مخاطب‌ترین سال‌های دهه هشتاد نیز همان سال‌های آغاز و پایان است. در این دهه اما پرتماشاچی‌ترین فیلم سینمای ایران از سال‌های 64 به بعد وجود دارد. سری دوم فیلم «اخراجی‌ها» توانست در سال 88، 5 میلیون و 238 هزار نفر را به سینما بکشاند.
نکته قابل توجه اما این است که در طی تمام سال‌های دهه هشتاد، فیلم‌های پرفروش هر سال بین یک تا یک میلیون و 900 هزار نفر تماشاچی باقی ماندند تا در تاریخ سینماهای ایران رکورد جدید دیگری نیز به ثبت برسد.
دهه 90 سینمای ایران نیز به لحاظ دیگری رکورد زده است؛ دهه‌ای که در آن برای نخستین بار میزان مخاطب سینمای ایران در یک سال به رقم زیر یک میلیون نفر رسید! در سال 99، سینمای ایران 659 هزار تماشاچی داشت که البته باید این نکته را در نظر داشته که در سال 99 به دلیل شیوع گسترده ویروس کرونا، بسیاری از مراکز فرهنگی و هنری کشور همچون سالن سینماهای ایران ملزم به تعطیلی بودند و عملا امکان اکران فیلم وجود نداشت.
اما اگر سال 99 را هم کنار بگذاریم باز هم به غیر سال‌های 97 و 95 که به ترتیب تعداد تماشاچی سینماهای ایران به 28 و 25 میلیون نفر رسیده بود، در سال‌های دیگر تعدا تماشاچیان سینما از 15 میلیون کمتر بوده است.
همچنین در دهه 90، برای نخستین بار پرفروش‌ترین فیلم به ثبت رسیده در یک سال با مخاطبی کمتر از 500 هزار نفر همراه بود. فیلم «شنای پروانه» به کارگردانی محمد کارت که در همان سال 99 و در دوره همه‌گیری کرونا اکران شده بود، توانست 200 هزار مخاطب را به سالن‌های سینماهای ایران بکشاند.
البته فیلم «رسوایی» به کارگردانی مسعود ده‌نمکی که در سال 1392 به عنوان پرفروش‌ترین فیلم سال معرفی شده بود نیز 963 هزار تماشاچی داشت. پرفروش‌ترین فیلم این دهه نیز برای فیلم «هزارپا» با مخاطب 4 میلیونی به ثبت رسید.
در سال 1400 نیز سینما 7 میلیون و 197 هزار مخاطب داشت و این رقم در سال بعدی به حدود دو برابر و رقم 13 میلیون و 672 هزار نفر افزایش داشت.
اما حتی نگاهی گذارا به تمام این سال‌های نشان می‌دهد که مخاطب 80 میلیونی سینمای دهه شصت ایران به شکل شگفت‌انگیزی کاهش یافته و در آخرین آمار خود به 13 میلیون نفر رسیده است! سال گذشته پرفروش‌ترین سال سینماهای ایران محسوب می‌شود که 420 میلیارد تومان درآمد داشت! اما اعتبار دادن به این ارقام تنها پوشاندن مساله اصلی یعنی کاهش مخاطب است که پشت این اعداد بزرگ، پنهان مانده است.
معاونت توسعه فناوری و مطالعات سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
سینمای ایران، مخاطب و نیازهای فردی و اجتماعی، علی‌اصغر کیا، سعید شاه‌حسینی، علوم اجتماعی (علامه طباطبایی)، بهار 1393، شماره 64
