سکه های هخامنشی

با آنکه کورش (559-529 ق.م) بنیانگذار سلسله هخامنشی، متوجه لزوم ضرب سکه و تاسیس ضرابخانه بود، مرگ وی این فرصت را به او نداد. کمبوجیه (529-521 ق.م) در دوره کوتاه پادشاهی خود گرفتار عصیان‌ها و لشگرکشی‌های مداوم بود، به همین جهت فرصت پرداختن به امور داخلی را نیافت، اما داریوش اول (521-485 ق.م) پس از برقراری نظم در امپراطوری پهناور هخامنشی، به تشکیلات امور داخلی و تقسیمات مملکتی و ممالک تابعه پرداخت و بخصوص توجه خاصی نسبت به وضع مالی و اقتصادی مبذول داشت. قبل از وی ترتیب صحیحی در برآورد مالیات متناسب با دارایی هر منطقه یا ساتراپ وجود نداشت و عایدات بر مبنای معین و اصولی تنظیم نمی‌شد، لذا داریوش برای امور مالی و اقتصادی و بازرگانی مقررات جدیدی وضع نمود، داریوش پس از آنکه نظام اداری و مالی را قوام بخشید متوجه لزوم ضرب سکه شد. بنابه دستور وی ضرابخانه‌ها تاسیس گردید و با روش معینی شمش‌های زر و سیم برای ضرب سکه از خزانه به ضرابخانه‌ها فرستاده شد. احتمال دارد ضرابخانه‌ها بعد از سال (514 ق.م) بدستور داریوش تأسیس شده باشند، زیرا در پی و زیرساخت بنای کاخ داریوش در تخت جمشید که تاریخ ساختمان آن بین سال‌های (517-514ق.م) است چند سکه متعلق به کرزوس و شهرهای یونانی قرار داده شده است و این مسئله نشان می‌دهد که در تاریخ هنوز سکه هخامنشی وجود نداشته و ضرابخانه دایر نگردیده بود. سکه‌های زرین هخامنشی را «دریک» (تصویر 1) و سکه‌های سیمین را «شِکِل» (تصویر 2) می‌نامیدند.

معمولاً وزن دریک 42/8 گرم بود و از سکه‌های کرزوس که 17/8 گرم وزن داشت قدری بیشتر بود. وزن سکه‌های نقره (شِکِل) 60/5 گرم بود و نسبت طلا به نقره بمیزان  13بوده است. هرودوت اولین تاریخ‌نگار یونانی است که از پول طلای داریوش (دریک) صحبت به میان آورده و از خالص‌بودن فلز آن تعریف نموده است. پس از تجزیه شیمیایی که در زمان حاضر به عمل آمده معلوم شد که فلز دریک فقط 3% آلیاژ دارد، به همین مناسبت دریک در تمام مناطق یونان و آسیا شهرت و اهمیت بسزایی یافته بود، نظم در وزن و مبادله آسان آن در معاملات و تجارت یکی دیگر از دلایل مهمی بود که باعث رواج آن گردید. در اواخر دوران هخامنشی «دودریکی» به وزن 65/16 گرم ضرب گردید. در روی سکه‌های دریک، تصویر شاه حک شده که ایستاده و تاج کنگره‌داری به سر گذاشته است. علامتی که او را از سایر ساتراپهای تابعه ممتاز می‌کرد، زانوی خمیده او است و زانوی راست او به سمت جلو و پای چپ به طرف عقب متمایل است، کمان و نیزه‌ای که انتهای آن به گوئی منتهی می‌شود در دست دارد، این شکل و سیما بطور خلاصه نشان‌دهنده کمانداربودن اوست، بعضی از محققان معتقدند که این طرز قرارگرفتن مشخصه کمانداران ایرانی در حال جنگ است. یونانیان نیز با درنظرگرفتن خصوصیات دریک بدان نام عمومی کماندار (سازیتاری) داده بودند. یک تیردان مملو از تیر در پشت شاه دیده می‌شود. روی سکه‌های شِکِل (نقره) و گاهی بندرت روی دریک‌های (طلا) شاه به جای نیزه خنجری در دست دارد. دریک‌های هخامنشی از اعتبار خاصی در دنیای آنروز برخوردار بودند. در وزن و عیار دریک از زمان داریوش اول تا عهد داریوش سوم، یعنی مدتی نزدیک به دو قرن به هیچ‌وجه تغییری حاصل نشده است. پشت سکه بجز موارد استثنایی دارای فرورفتگی چهارگوش است. این فرورفتگیها و نقوش و خطوط زمانی در طول، گاهی در عرض سکه دیده می‌شود، سطح مقعر، مربع یا مستطیل که در پشت سکه‌ها دیده می‌شود، معرف قسمت برجسته سندان بوده است که در روی فلز عدس شکل برای جلوگیری از لغزیدن موقعی که چکش به آن اصابت میکرد، گذاشته می‌شد. با سقوط امپراطوری هخامنشی در سال (330ق.م) ضرب دریک‌ها کاملاً متوقف نگردید و بعضی ضرابخانه‌های آسیا در زمان اسکندر و حتی پس از او نیز به کار خود ادامه دادند. قابل ذکر است که سکه جانشینان داریوش شبیه سکه‌های اوست اما، در بعضی موارد، شاه در حال تیراندازی است و یا خنجری در دست دارد و دیگر آنکه ساتراپها و کشورهای تابعه هخامنشی در عقاید مذهبی خود آزاد بودند و تصاویر خدایان و نمادهای آنها و آثاری را که به آنها مباهات میکردند مثل کشتی جنگی و قلاع مستحکم (تصویر 3 و 4) را بر سکه‌های خود نقش ‌میکردند.

با توجه به مسائل فوق می‌توان گفت با آزادی‌هایی که برای سرزمین‌های تابع خود قائل بودند، آنها را شاه شاهان نامید همان‌گونه که آنها در کتیبه‌ها خود را شاه شاهان می‌نامیدند. هرودوت مورخ یونانی در کتاب تواریخ می‌گوید، دوره تربیت و فرزندان هخامنشی از پنج تا بیست و پنج سالگی است و پیوسته سه کار به آنها می‌آموزند: تیراندازی، سوارکاری و راست‌گویی. در کتیبه‌های هخامنشی مخصوصاً کتیبه‌های داریوش بزرگ بارها به این مسایل اشاره شده، در کتیبه نقش رستم داریوش می‌گوید:

• هم با دست‌ها و هم با پاها ورزیده هستم
• در مقام سوارکار سوارکار خوبی هستم
• در مقام کماندار، کماندار خوبی هستم، چه پیاده و چه سواره
• در مقام نیزه‌دار نیزه‌دار خوبی هستم
• این ویژگی‌هایی است که اهورامزدا بمن بخشید (بند 9 و 10 کتیبه نقش رستم)
• در سکه‌های هخامنشی نیز این نشانها را به وضوح می بینم که شاهان، کمان، نیزه یا خنجر بر دست دارند.