سر ماهی استعاره ای از مداخلات مدیریت شهری
امروزه در ساماندهی منظر شهرها به چه میزان به «سرِ ماهی» توجه می شود؟
آنچه امروزه در ساماندهی مناظر شهری دیده می شود این است که سیاست گذاران، برنامه ریزان و طراحان به بهانۀ ساماندهی، نوسازی و بهسازی و یا سایر اقدامات توسعۀ شهری، دست به تخریب یا تغییر بسیاری از علائم و نشانه ها یا بعضاً فضاها و از این دست می پردازند.
یعنی منابعی که به عنوان بخشی از زندگی روزانۀ مردم و یا بخشی از مناظر روزانۀ آنها محسوب می شوند، با ناآگاهی و یا بعضاً بی تدبیری دست اندرکاران، از بین می روند. این مسئله معمولاً در پی این تفکر به وجود می آید که مردم به عنوان استفاده کنندگان از فضا، قدرت تشخیص در مسائل کارشناسی را ندارند.
بنابراین و در پی این تفکر، بسیاری از مردم نادیده گرفته شده و به صورت اشیاء در فضای دکارتی نمایش داده شده یا به صورت اشخاص عادی یکسان به تصویر کشیده می شوند. در حالی که این کابران فضاها هستند که در وهلۀ اول می توانند به برنامه ریزان و طراحان کمک کرده و همان ها هستند که قادر به تشخیص، شناسایی و بیان عناصر و مؤلفه های منظر -منابع محلی کشف نشده (پتانسیل های منظر)- هستند.
بنابراین طراحان صرفاً از طریق جلب مشارکت مردم است که می توانند «منظر» طراحی کنند. «سرِ ماهی»، استعاره از محصول زائدی است که می تواند به چیزی سودمند تبدیل شود. یعنی همان مؤلفه هایی که در بسیاری اوقات در نظر یک سیاستگذار یا برنامه ریز و یا طراح، زائد و فاقد ارزش محسوب می شود، می تواند برای مردم محلی بسیار ارزشمند باشد.
مثلاً لولۀ آبی که سالهاست در یک محل افتاده و به وسیله ای برای بازی کودکان تبدیل شده و جزئی از منظر روزانۀ مردم شده، ممکن است اولین عنصری باشد که در نوسازی آن محله توسط طراحان از بین برود. در حالی که برای مردم واجد ارزش است. یا مثلاً عنصر صدا در بازار مسگرها به عنوان جزئی از منظر آن بازار است؛ در حالی که ممکن است از نظر برخی عنصری زائد و مخل آسایش محسوب شود و سعی در حذف آن داشته باشند، ولی اگر همین صدا از آن بازار حذف شود، کل منظر آن خدشه دار خواهد شد.
بنابراین کار طراحان منظر باید این باشد که اعضای جامعه را به جستجوی منابع محلی کشف نشده هدایت کنند.
غالباً قدر این منابع دانسته نشده یا دید منفی نسبت به آنها وجود دارد. برداشت های علمی متخصصان یا محققان از منظر باید توسط کاربران روزمرۀ مناطق –یعنی خودی ها- تکمیل شود. تحقیقات نشان داده است که مطالعۀ درک کاربر مبتنی بر درک فعالانه از منظر ممکن است پیامدهایی در مورد نحوۀ مراقبت از جنبه های مختلف تنوع منظر داشته باشد. مناطقی که از نظر کارشناسان و متخصصان بسیار معمولی ارزیابی میشوند، ممکن است از نظر فعالیت کاربران بسیار متنوع و با ارزش تلقی شوند و از این رو شایستۀ حفاظت باشند.
بنابراین نقش ما –معماران منظر- به زبان بسیار ساده، یافتن منابع کشف نشده، محصولات زائد یا همان «سرهای ماهی ها» است. تقریباً همۀ مناطق دارای ارزش منظر واقعی برای افرادی که «آنها را خوب می شناسند» هستند. مؤلفه های حیاتی این نوع نگاه خلاق، تفکر بوم شناختی، تحلیل منابع و شبکۀ روابط آنها با مردم و مکان است، به گونه ای که اجزای استفاده نشده و کم استفاده شده را میتوان به مزیت جامعه تبدیل کرد. برای انجام این کار، باید کل منظر را دید اما باید نگاهی نیز به سرهای زیبای ماهی ها داشت.
