پایگاه تحلیلی - خبری نظرآنلاین

رسانه راهبردی - انتقادی پژوهشکده نظر

ماجرای گل انار در دستان داریوش هخامنشی چیست؟/ نگاهی به نقش نمادین گلنار پارسی در کاشیکاری ایرانی

چکیده: نقوش گیاهی مانند گل انار که در دورۀ ساسانی بر روی آثار مختلف اجرا شده ­اند، بعدها اساس نقوش گیاهی دوران اسلامی از صدر اسلام تا قرون ۸ و ۹ ه. ق. را تشکیل می­دهند.

نظرآنلاین: نقوش گیاهی مانند گل انار که در دورۀ ساسانی بر روی آثار مختلف اجرا شده ­اند، بعدها اساس نقوش گیاهی دوران اسلامی از صدر اسلام تا قرون ۸ و ۹ ه. ق. را تشکیل می­دهند. هنر ساسانی که خود وامدار هنر هخامنشی و اشکانی است، در بخش تزیینات گیاهی و هندسی رشد و تنوع بسیار یافته است. از جمله نقش­های نمادین وکاربردی در هنر ایرانی میوه، گل و برگ اناراست. انار از قدیمی­ترین میوه ­های شناخته شده نزد بشر است که در آغاز عصر کشاورزی به صورت وحشی می­‌روییده و از اولین میوه ­های کشت شده به دست بشر به شمار می­ آید.

شواهد باستان­شناسی حاکی از وجود نقش انار بر روی سفالینه­ های هزاره­ چهارم و سوم پیش از میلاد است. انار از مقدس­ ترین درختان است که جایگاه والای خود را تا امروز در میان ایرانیان حفظ کرده است. پُردانگی انار، نمایندۀ برکت و باروری و نمادی از آناهیتا، ایزد بانوی برکت و باروری است. سرخی رنگ انار و بخش بالای میوۀ انار با پرچم­های زرد و نارنجی به خورشید می­ ماند و در ارتباط با مهر – میترا بوده است.

انار در باور اساطیری و هنر ایران از پیش از تاریخ، مقامی والا و رسالتی رمزی و نمادین داشته است. نقش انار بر آثار هنری، حکایت از معانی عمیق زندگی از جمله، بی­مرگی، فراوانی و برکت، باروری و حاصلخیزی دارد.

مسلمانان درخت انار، گل و میوۀ آن را مقدس می­دانند، زیرا به وجود این درخت در باغ­های عدن اشاره شده است. اما میوه­ ها و درختان دیگری چون انگور، انجیر، گلابی، سیب و زیتون نیز در باغ­های بهشت نام برده شده، حال اینکه چرا میوه و گل انار در نقوش هنری و در شعر و ادبیات ایرانی جایگاهی ویژه و پُر تکرار دارد، طبق شواهد و مدارک موجود تاریخی و تصویری، به ایران باستان باز می­گردد که تداوم آن را در دوران اسلامی شاهد هستیم.

نماد گل انار در تزیینات معماری و کاشی­کاری ایران

انار در دین زرتشتی مقدس بوده و زرتشتیان‌ از آن در مناسک دینی خود بهره می­بردند. هم اکنون کردهای یارسان هم در مراسم مذهبی خود از این محصول استفاده می­کنند.

در نقش برجسته‌ای از تخت جمشید (اکنون در موزۀ ایران باستان تهران) داریوش بزرگ یک گل انار یا دو غنچه در دست دارد. در نگاره ی معروف به بارعام شاهنشاه هخامنشی در تخت‌ جمشید که به «نگارۀ خزانه» نیز معروف است، شاه هخامنشی در حال پذیرفتن نمایندگان همۀ سرزمین‌های تابع ایران بزرگ به حضور خویش است، در حالی که به نشانۀ صلح و دوستی، گُلی درشت را در دست دارد.

این نگاره که اکنون در ساختمان خزانه قرار دارد، نخست در مرکز نگارۀ بزرگ پلکان شرقی کاخ آپادانای تخت‌ جمشید بوده است. کاخ آپادانا از قدیمی‌ترین کاخ‌های تخت جمشید، که به فرمان داریوش بزرگ (522-486 پیش از میلاد)  بنا شده و از آن برای برگزاری جشن‌ها و مراسم، از جمله پذیرش نمایندگان کشورهای وابسته به حضور شاهنشاه استفاده می‌شده‌ است، مجموعۀ تخت جمشید، کاخ و اقامتگاه دائمی شاهان نبوده بلکه نیایشگاهی برای برگزاری آیین­های مهرگان و نوروز بوده است. برخی از پژوهشگران به پیروی از اشمیت، باستان‌شناس آلمانی، تصویر شاهنشاه هخامنشی در این نگاره را مربوط به داریوش بزرگ می‌دانند.

در این سنگ‌نگاره، گُلی را می­بینیم درشت، با جام گل یا گلبرگ­هایی که در میان کاسبرگ یا کاسۀ گل ­جا دارند و ساقه ­های مستقیم که در دستان شاهنشاه قرار گرفته و در دو طرف گل، غنچه­ هایی گرد یا گوی‌مانند، دیده می­‌شود که همان گل انار یا «گلنار پارسی»  است.

برگرفته از مقاله «نقش نمادین گل لاله و گل انار در کاشی‌کاری ایران و ترکیۀ عثمانی» نوشته خانم ها ندا درویشی و سارا نریمانی که در شماره 35 مجله هنر و تمدن شرق منتشر شده است. برای مطالعه متن کامل مقاله اینجا کلیک کنید.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

میزان مطالعه مطلب