نقشه های فرهنگی- کالبدی از تاریخ طبیعی شهر تهران
با توجه به ضرب آهنگ سریع تغییرات کالبدی در شهر تهران، آیا تهیه نقشه های فرهنگی- کالبدی از تاریخ طبیعی شهر تهران امری ضروری می باشد؟
اگرچه به دلیل وجود مشکلات متعدد شهری، مانند مشکل مسکن، بافت فرسوده، حمل و نقل عمومی و غیره طراحی و اجرای طرح های بازآفرینی شهری امری غیر ضروری به نظر می رسد و جز اولویت های مدیریت شهری به حساب نمی آیند، اما تهیه مستندات تاریخی که زیربنای تمام طرح ها و مداخلات شهری به حساب می آیند امری ضروری به نظر می رسد.
از آنجاییکه تهیه چنین نقشه هایی علاوه بر برداشت های کالبدی متکی به تاریخ شفاهی و خاطرات فردی و جمعی شهروندان تهرانی نیز می باشد، نمی توانند به دلیل نبود منابع مالی کافی به تاخیر انداخته شوند. برنامه ریزی و اجرای پروژه هایی از این دست در زمانی که نسل گذشته از میان ما رفته باشند و تاریخ شفاهی ارزشمندشان نیز در دسترس نباشد، نوش دارویی پس از مرگ سهراب خواهد بود.
نهرها و جویبارهای منتهی از قنوات تهران که وظیف تقسیم آب در محلات را بر عهده داشتند نقشی اساسی در هویت تاریخی-طبیعی تهران ایفا می کنند. برودت هوا، خنکای سایه درختان، صدای آب، پرندگان و حرکت برگ های درختان در نسیم، شاخصه هایی هستند که در خاطره جمعی بسیاری از تهرانی های قدیم نقش بسته است.
تهران قدیم بدون کوچه هایی با نهری روان در میانه مسیر معنایی در ذهن شهروندان ندارد. یکی از راهکارهای اساسی برای احیای تاریخ طبیعی تهران احیای جویبارها و مظهر قنات هایی است که آنها را مشروب می ساخته اند.
از آنجایی که یکی از مولفه های اصلی موثر بر ساختار فیزیکی و فرهنگی محلات تهران، شبکه قنوات و نهرهای منتج از آنها می باشد و بسیاری از کاربری های شاخص شهری مانند مساجد، حسینیه ها، سقاخانه ها، کاروانسراها تحت تاثیر این شبکه آبرسانی شکل گرفته اند، برای احیای ساختارهای کالبدی شهر تهران، احیای زیرساخت های آبی شهر امری ضروری به نظر می رسد.
وجود نقشه ها و مستندات کامل اولین قدم و یکی از مهمترین اقدامات در جهت نیل به این مقصود می باشد. روش های علمی زیادی در جهت برداشت و تحلیل خاطرات جمعی شهروندان و اضافه کردن این اطلاعات فرهنگی و اجتماعی به نقشه های شهری وجود دارد.
معماران منظر، و متخصصین حوزه جغرافیا در بسیاری از نقاط دنیا طرح های مطالعاتی و پروژه های کاربردی زیادی را در جهت تولید نقشه های فرهنگی و اجتماعی از شهرها، به ویژه شهرهای تاریخی، با روش هایی علمی و میان رشته ای تعریف و دنبال می کنند.
یکی از ویژگی های اصلی این روش ها به دلیل بزرگ بودن دامنه افرادی که باید مورد مصاحبه و پرسش قرار بگیرند، زمان بر بودن آنها می باشد. به نظر می رسد مدیریت شهری تهران می تواند با تهیه طرحی دقیق و حساب شده و تدریجی مستندات لازم در این خصوص را جمع آوری و ثبت نماید تا در آینده این بانک اطلاعاتی بتواند به عنوان اطلاعات پایه چراغ راه طراحان و مدیران شهری آینده باشد.
در چنین تحقیق هایی که عموما افراد مطلع زنجیروار پیدا شده و مورد پرسش قرار می گیرند، تهیه فراخوان ها و تشویق مردم به اشتراک گذاری خاطراتشان درمورد جویبارها و شبکه قنات از طریق رسانه های مختلف، علاوه بر تاکید بر ارزش های قنات و جویبارها، می تواند به شناسایی افراد مناسب برای مصاحبه های دقیق و علمی کمک نماید.
همچنین تهیه نقشه ای چند رسانه ای که حاوی فایل های صوتی جویبارها در معدود مناطقی مثل یوسف آباد و الهیه که هنوز جویبارها به حیات خود ادامه می دهند، پیش از از بین رفتن احتمالی آنها نیز ضروری به نظر می رسد.
منظر صدای شهر تهران در این نقاط که حاصل ترکیب صدای حرکت آب، صدای پرندگان و صدای وزش باد در میان درختان در کنار همهمه زندگی جاری در گذرها می باشد به عنوان صدای باقی مانده از منظرصدای تاریخی شهر تهران باید ثبت و ضبط شده و به عنوان لایه ای واجد ارزش به نقشه های کالبدی موجود اضافه گردد.
از آنجایی که ثبت این اطلاعات در زمان مناسب بسیار اهمیت داشته و با گذر زمان منابع اطلاعاتی تحلیل رفته و از دسترس خارج می شوند باید طرح های مطالعاتی و پژوهشی مرتبط بدون در نظر گرفتن اولویت ها و توجیه های اقتصادی تعریف گردیده و دنبال شوند.
