خیابان بین الحرمین مسیری به طول ۳۷۸ متر در حدفاصل حرم امام‌حسین (ع) و حرم حضرت عباس (ع) است و به‌عنوان بستر یادآوری رشادت‌های حماسه کربلا، سالانه طی دهه اول محرم و روز اربعین، جمعیت کثیری از شیعیان جهان را جذب می‌کند.

این محدوده در گذشته، بافت مسکونی داشته و زندگی محله‌ای در آن جاری بوده است. مراجع تقلید بسیاری برای توسعه دو حرم و خرید خانه‌های اطراف آن تلاش نمودند اما هزینه‌های بسیار مانع تحقق این امر شد. در نهایت، صدام در سال ۱۴۰۵ قمری (۱۹۸۴ میلادی) با خرید خانه‌ها و اراضی محدوده، مسیری به عرض ۴۰ متر را بین دو حرم آزاد نمود. در طرفین خیابان بین الحرمین، ساختمان‎های تجاری ساخته شد که تا سال ۱۹۹۱ نیز وجود داشت. طی درگیری‌های نظامی میان انقلابیون شیعه و ارتش بعثی، ساختمان‌های بین الحرمین صدمه دید و پس از تسلط مجدد رژیم بعثی، تصمیم بر تعریض خیابان و حذف کامل ساختمان‎ها شد.

خیابان از مؤلفه‌های منظر شهری است که در طول تاریخ، محل تبیین و تثبیت قدرت‌ حکومت‌های اقتدارگرا بوده و با شعارهای روشنفکرانه یا عامه‌پسند همراه است. این امر را می‌توان در تاریخ ایران طی حکومت پهلوی نیز مشاهده نمود که با احداث خیابان‌های نفوذی سعی در به ‌تصویر کشیدن ایران مدرن داشت. به نظر می‌رسد با توجه به قداست دو حرم امام حسین(ع) و حضرت عباس(ع)، صدام نیز با هدف تثبیت قدرت و تقویت جایگاه خود میان جمعیت شیعه، این خیابان را احداث کرد.

طرح ستاد بازسازی عتبات برای بین الحرمین

علی‌رغم بدیع بودن کانسپت اتصال بی‌واسطه دو حرم جهت ایجاد فضایی بی‌پیرایه، ستاد بازسازی عتبات عالیات ایران که در حال حاضر برای تکمیل این طرح در حال برنامه‌ریزی است، دو منظر کلان آن را نادیده گرفته است:

اول؛ منظر تاریخی: اقدام صدام در تخریب محله‌های اطراف و تعریض خیابان، باعث از بین رفتن جریان زندگی در آن محدوده شده و مانند بسیاری از سایت‌های تاریخی، زندگی موزه‌ای پیدا کرده که حیات اصلی آن در ایام محرم و صفر است. این تجربه در ایران نیز طی حکومت پهلوی اول برای حرم امام‌رضا (ع) و حضرت معصومه (س) اعمال شد که موفق نبود.

دوم؛ منظر معاصر: مبارزه شیعیان عراق علیه رژیم بعثی در دوره معاصر و اقدامات صدام در این محدوده، منظری ویژه را رقم زده است که برای ساکنین، حاوی معناست اما در طرح حاضر، تنها جنبه‌های معنوی مورد توجه بوده است.

باید توجه داشت منظر خیابان بین الحرمین بیش از آنکه معنوی باشد، یک منظر اجتماعی – سیاسی است که اتفاقا با امبیانسی که شیعیان از حادثه کربلا می‌شناسند، انطباق بیشتری دارد. طرح بازسازی آن می‌بایست فراتر از انکه جنبه‌های کالبدی (طرح کاشت، مبلمان و کفسازی) و کارکردی (برنامه‌های موقت و مناسبتی) را دنبال کند، در پی کشف نمادها و نمودهای منظرین این خیابان باشد؛ لذا انتظار می‌رود ستاد بازسازی عتبات عالیات، به یک مداخله از جنس ساماندهی شهری بسنده نکرده و برنامه راهبردی منظر شهری را در قلمرو این دو حرم تعریف کند.