“اگر چیزی را که من میدانستم شما هم میدانستید چه کار می کردید؟ آیا آن را اعلان می کردید یا خیر؟ فرض کنید یک شهاب سنگ بزرگ در راه برخورد با کره زمین است. این الان مشابه چیزی است که الان با آن روبرو هستیم، و حال ما برای انحراف این شهاب سنگ هیچ کاری انجام نمیدهیم. با وجودی که هرچه بیشتر صبر کنیم باید هزینه بیشتری بپردازیم.” این بخشی از سخنرانی جیمز هانس پدر تغییر اقلیم جهان درباره ی وضعیت کنونی جهان است.
کره ی زمین از زمان انقلاب صنعتی با افزایش دمای ۱٫۲ درجه سانتیگراد مواجه بوده است که این میزان در ایران به علت شرایط خاص خشک و نیمه خشک بیابانی به ۱٫۵ درجه رسیده است. به موازات افزایش گازهای گلخانه ایی، با گرم شدن هرچه بیشتر کره زمین روبرو هستیم. تاریخچه تغییرات اقلیمی کره زمین در قیاس با زمان عصر یخبندان در ۲۰۰۰۰ سال پیش نشان دهنده ی تغییر ۳ درجه ای دمای هوا را دارد که در مکان های مختلف سطح جهان و با شرایط خاص اقلیمی شان متفاوت است. تغییرات اقلیمی بطور طبیعی یک پدیده سیستماتیک است که بسته به نوع آن دهه ها و قرن ها زمان برای تغییر آن لازم است. و متعاقبا برای تغییر آن نیز به صورت معکوس به همان میزان زمان نیز احتیاج است که نشان دهنده زمان زیاد تطبیق پذیری شرایط به حالت معمولی و طبیعی خود است. مانند انتقال دما از سطح به عمق اقیانوس و برعکس. مدل های علمی نشان دهنده ی افزایش ۳ درجه ای هوا در سطح کره زمین تا انتهای سال ۲۱۰۰ میلادی است که در ۱۰۰۰۰ سال اخیر بیشترین میزان تغییر را نشان میدهد. که تمامی این جریانات منجر به ذوب شدن یخ های قطبی و بالا رفتن سطح آب های آزاد، گرمتر شدن کره زمین و افزایش رطوبت و به دنبال آن افزایش ظرفیت رطوبتی کره زمین شده و همچنین باعث گرم تر شدن مناطق خشک زمین میشود که در مجموع باعث برهم خوردن نظم طبیعی چرخه ی بارش شده و سیل های فصلی را در مناطق مرطوب و خشک تواما با خود به دنبال دارد. مهران زند دانشیار پژوهشکده خاک و آبخیز داری اشاره دارد به این موضوع که به دلیل خشک بودن ایران و افزایش بارش در فصل های خاص که در نتیجه تغییرات جهانی آب و هوا میباشد منجر به سیل و صدمه به کشاورزی میشود که با تهدید مناطق مختلف ایران باعث بر هم زدن چرخه غذایی و اقتصادی کشور شده و خسارات سنگین زیرساختی و اقتصادی شدیدی را به کشور وارد میکند که جبران آن هزینه زیادی را بر دوش کشور وارد میکند. نمونه های هرچه بیشتر سیل های ناشی از تغییرات اقلیمی را در دهه ها و سال های اخیر درایران و در مناطق مرطوب شمالی مانند سیل های شلمان رود، گرگان و مناطق خشک مرکزی و جنوبی مانند سیستان و بلوچستان، خوزستان مواجه بوده ایم.
شرایط منحصربه فرد اقلیمی خشک و نیمه خشک ایران باعث شده تا با منطقه ای خشک تر و گرم تر در کره ی زمین روربرو باشیم که نسبت تغییرات را برای ایران نیز به نحوی خاص تر و خطرناک تر دوچندان کرده است. خشک تر شدن ایران مانند خیلی از کشور های دنیا که تغییرات جهانی اقلیمی گریبان گیرشان شده است باعث افزایش میزان آتش سوزی در جنگل های مرکزی زاگرس نیز شده است. بعلاوه، آمارهای علمی نشان میدهد که با گرم تر شدن زمین با عدم تعادل ریتم وقوع زمین لرزه و افزایش آن نیز روبرو هستیم. مدل های پیشبینی علمی نشان میدهند که میانگین افزایش جهانی دما برای ایران تا انتهای قرن ۲۱ دوبرابر آمار جهانی است. طبق آمار های رسمی، میزان افزایش جهانی دما تا انتهای سال ۲۱۰۰ میلادی ۳ درجه سانتیگراد خواهد بود که این میزان تا زمان مشابه برای ایران دوبرابر و به میزان ۶ درجه سانتیگراد میباشد که حاکی از وخیم بودن آینده اقلیمی و زندگی در ایران است. از طرفی، بر اساس قوانین بین المللی، هر کشور مجاز به مصرف ۴۰ درصد منابع آبی تجدید ناپذیر خود است که ایران با مصرف ۶۰ درصدی به خشک تر شدن و گرم تر شدن خود مشارکت بیشتری میکند. سیستم آبیاری کشاورزی نا صحیح نیز با مصرف ۹۰ درصدی منابع آبی کشور مزید بر علت شده است. با توجه به اینکه ما در ایران در منطقه ای با خورده اقلیم های کاملا متفاوت روبرو هستیم لذا تغییرات در مناطق مختلف ایران تاثیرش متفاوت تر و در بعضی نقاط بیشتر است. بنابراین، در مناطق خشک با خشک تر شدن این مناطق، با افزایش طوفان گرد وغبار، برهم خورد نظم بارش، خشک تر شدن و نفوذ نا پذیر شدن مناطق خشک و مرطوب تر شدن مناطق مرطوب روبرو هستیم که طوفان ها و سیل های غیر قابل کنترل را با خود به دنبال دارند که عمدتا به مناطق طبیعی، روستا ها و کشاورزی کشور صدمات زیان باری را وارد میکنند. همچنین، کشور ایران در سواحل جنوبی خود نیزتا انتهای سال ۲۱۰۰ میلادی با افزایش ۵۰ تا ۱۰۰ سانتیمتری سطح آب دریا روبرو است که نه تنها باعث زیر آب رفتن بخشی از سواحل مهم اقتصادی نفتی و بندر گاه ها در این مناطق میشود بلکه خود از عوامل افزایش دهنده سیل در این مناطق در دهه های آتی میباشد که صدمات سنگینی را به زیرساخت های کشاورزی، شهری و آب شیرین وارد خواهد کرد. بر اساس گزارش IPCC در دهه اخیر با افزایش ۴٫۵ میلیمتری سطح آب های نوار ساحلی چابهار، بندر عباس و بوشهر روبرو بوده ایم که در بالا به خسارات ناشی از آن اشاره شد.
همه ساله کنوانسیون های زیادی در ارتباط با تغییرات اقلیمی به منظور کاهش تولید گاز های گلخانه ای برگزار میشود که اولین کنوانسیون در سال ۱۹۹۲ در ریو بوده است و مهمترین آنها مربوط به کنوانسیون ۱۹۹۷ کیوتو و توافق ۲۰۱۵ پاریس است که کشور های عضو را ملزم به اجرای قوانین آن از سال جاری ۲۰۲۰ میکند. ایران نیز با ظرفیت های طبیعی خود مانند تابش آفتاب به میزان زیاد و زاویه مناسب تابش یکی از کشورهایی است که با در اختیار گرفتن این نعمت تمام نا شدنی میتواند انرژی تجدید پذیر را در جهت چرخه تولید، کشاورزی و مصارف خانگی بکار گیرد تا علاوه بر کاهش سهم ۱/۱ درصدی خود که رتبه هجدهم تولید گازهای گلخانه ای در سطح جهان به خود اختصاص داده میزان مصرف آب را نیز کاهش دهد تا خود را از وضعیت بحران آینده نجات دهد.
این مهم مدیریت و مشارکت ارگان های ذیربط را مانند سازمان محیط زیست، وزارت جهاد و کشاورزی، وزارت نیرو، وزارت مسکن و شهرسازی و سازمان هوا شناسی را میطلبد تاجای خالی کتاب های راهنما، گزارشات و تحققیقات علمی در راستای ایجاد سندی علمی و معتبر در برنامه ریزی و طراحی شهری، منظر و محیط زیست در وب سایت های خود پر کرده تا در اختیار متخصصین مربوطه قرار گیرد. همچنین ارگان های مسول مانند سازمان محیط زیست در همکاری با شهرداری ها و بخشداری ها میبایست در جهت بالا بردن درک عمومی از تغییرات جهانی آب و هوا و آشنا کردن مردم با محدوده های پر خطر در ارتباط با سیل و مدیریت بحران درقبل، وقوع حادثه وبعد از آن دفترچه هایی را منتشر نمایند تا با انتشار آن در وب سایت های خود در اختیار عموم مردم قرار دهند تا با مشارکت مردمی نیز خسارات وارده کاهش یابد.
چالش های علمی پیش بینی شده توسط محققین و دانشمندان مسأله آینده کره زمین نیست بلکه مشکلی در جریان است که با اتکا به نیروی متخصص جوان داخلی و استفاده از پتانسیل های منابع داخلی موجود با مدیریت و برنامه ریزی صحیح پایدار قابل کنترل میباشد تا کشور را با موقعیت خاص و صدمه پذیر اقلیمی اش در برابر صدمات حاصل از تغییرات جهانی آب و هوا مصون بدارد.
