عدم تطابق منظر امروز رودخانه زاینده رود با منظر پیشین خود و تاثیرات بر روی حوزه های زیست محیطی، تاریخی، اجتماعی یک تهدید طبیعی- اقلیمی است یا بحران مدیریتی؟؟
شهر اصفهان در حاشیه كویرهای حوزه داخلی ایران، بخش مهمی از اعتبار و عظمت اقتصادی، تاریخی، علمی، هنری و سیاسی خود را مدیون زاینده رود و تداوم جریان و توزیع متناسب آن در سطح شهر بوده است. اصفهان، بدون زاینده رود هرگز قادر نبوده است به چنین ویژگی هایی كه در مجموع آن را به «نصف جهان» مرسوم نموده است، نایل گردد. مطالبه زیست محیطی و اعتراضات اواخر مردم اصفهان برای خشک شدن آب زاینده رود نشان از اهمیت وجود آب در رودخانه وکمبود آب در اصفهان است. مردم اصفهان طی واکنش به این موضوع نگرانی خود را نسبت به شهر و مدیریت آن اعلام کرده اند. نابسمانی در مدیریت آب بر سلامت روانی مردم اثر می گذارد.
اثر زیانبار خشکی زاینده رود و به خطر افتادن سلامت مردم این دیار، ناشی از اشباع ریزگردهاست که از اراضی کشاورزی منطقه میانی و پایانی زاینده‌رود برمی خیزد و بدلیل رعایت نکردن اصول آمایش سرزمین برآمده از آلودگی هوا، هم اکنون اصفهان دارای آمار بالای بیماری های مختلف و صعب العلاج است. جریان نبود آب در رودخانه زاینده رود را نباید یک موضوع محلی دید؛ بلکه اثرات آن بر جامعه، رشد درآمد ناشی از گردشگری به عنوان یکی از شهرهای جاذب توریست، تامین سلامت محیط زیست و جلوه و زیبایی شهر، آسایش اقلیمی و …. اثر گذار است.
امروزه به دلیل کشاورزی، چاه های غیر قانونی، صنعت، شرب، رشد جمعیت، الگو کشت نامناسب، تمرکز جمعیت، افزایش تقاضا، امنیت غذایی، راندمان آبیاری کم، مشخص نبودن منابع آبیاری، افزایش سرانه فضای سبز بدون توجه به بستر و تغییر شرایط اقلیمی اصفهان، تلاش برای حفظ فضای سبز موجود، افزایش باغ های موضوعی در اصفهان، پروژه های عمرانی و ساخت و ساز و عدم مدیریت سد و ناتوانی مدیریت شهری در اصفهان بخشی از دلایل خشکی زاینده رود در سال های اخیر است. عدم تطابق منظر پیشین با منظر فعلی رودخانه نتیجه ضعف در مدیریت شهری و فعالیت های انسانی است. جای جای زاینده رود پل هایی وجود دارند که ارتباط میان دو سوی این رودخانه را میسر می کنند.
هر کدام از این پل ها سازه هایی تاریخی هستند که با نبود آب در طی سالها دچار ناپایداری به لحاظ ایستایی گردیده اند. خراب شدن هر بخش از پل های تاریخی به خصوص پل چوبی، خواجو و سی و سه پل به دلیل خلاقیت های معمارانه و توجه به حضور انسان در فضا و پاسخگویی توأمان به نیازهای جسمی و روانی او از آنجا که این ویژگی ها در معماری امروز ایران نادیده گرفته شده اند.
حضور نیافتن در این فضاها به دلیل نبود آب باعث می گردد قسمتی از کیفیت هایی مانند خاطرات جمعی، سرزندگی و پویایی فضای شهر، کم کم از میان برود و آثار تاریخی همگی در معرض خطر فرونشست قرار بگیرند. تخریب هر بخش از آثار تاریخی باعث از بین رفتن هویت می گردد و قسمتی از بافت اصفهان به فراموشی سپرده می شود.
تاثیر تغییرات اقلیمی بر کم آبی زاینده رود
براساس گزارش پنجم مجمع بین الدول تغییر اقلیم، دمای سطح زمین در قرن ۲۱ احتمالا بیش از ۱.۵ درجه سانتی گراد است. ارزیابی اثر تغییر اقلیم بر جریان ورودی به سد زاینده رود، اگرچه میزان بارش در منطقه افزایش داشته، اما افزایش میزان دما اثر بیشتری دارد و باعث کاهش میزان روان آب در حوضه زاینده رود شده است1. تغییرات اقلیمی ناشی از فعالیت های انسانی (میزان انتشار گازهای گلخانه ای و دی اکسیدکربن) می تواند از نظر اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی تاثیرات مخرب شدیدی بر ساختار اکوسیستم های طبیعی داشته باشد.
تداوم حیات زیست محیطی زاینده رود می تواند در تداوم و پویایی حیات اجتماعی نقش مهمی را ایفا كند و از تخریب پل های تاریخی و فرونشست آنان جلوگیری به عمل آید. اما کاهش مداوم ذخایر آب ایران طی سال های آینده، محرکی برای بروز بحران های زیست محیطی و اجتماعی بزرگ تر خواهد بود.
با تجمیع متخصصان طبق دستور دولت جدید نمی توان مسئله ای که سال ها در حال رخ دادن است بدون توجه به اولویت بندی تقسیم آب، حق آبه و کاهش مداوم ذخایر آب و شفاف نبودن میزان آب موجود و میزان آب مصرفی در هر کدام از بخش ها مورد نیاز و سایر دلایل کمبود آب نمی توان راه حلی تعجیلی در باب مسائل شهری ارایه داد. مهمترین موضوع در مدیریت شهری عدم توجه به تغییرات اقلیمی و برنامه ریزی برای شرایط و بحران نبود آب و نبود اولویت بندی تقسیم آب در باب راه حل مسائل شهری در حوزه های زیست محیطی تاریخی و اجتماعی است.
