بین الحرمین دو (انقلاب اسلامی) – قسمت سوم
دیدگاه توسعه حریم شاهچراغ
شاهچراغ در سال های ابتدایی عمران و آبادانی پس از جنگ تحمیلی، قامت مذهبی خود را حفظ نمود؟
انقلاب اسلامی ایران یکی از بزرگترین حرکت های مردمی در دفاع از باورهایشان در طول تاریخ محسوب می شود که حرکات مستمر اجتماعی از حدود سال 1342 منجر به انقلاب اسلامی در سال 1357 شد. جمعیت کثیری در شهرهای ایران گرد هم آمده و در مصرف فضاهای عمومی و فضاهای شهری تحولی صورت گرفت. از آنجایی که این انقلاب اجتماعی و مذهبی بود، هسته های مرکزی-مذهبی شهر پایگاه هایی را جهت حضور مردم فراهم کردند.
در شیراز موج اعتراضات با مرکزیت مسجد عتیق، شاهچراغ و مسجد نو و فضاهای شهری میان سه کانون مذهبی فوق الذکر، آغاز شد و در ادامه به خیابان زند به عنوان مرکز اجتماعی شهر کشیده شد و نهادهای مذهبی و خیابان های اصلی شهرها مکان هایی مناسب برای خیل جمعیت شدند.
حریم شاهچراغ یکی از اصلی ترین پایگاه ها در شیراز در تظاهرات ضد رژیم شاهنشاهی بود که جمعیت کثیری از مردم را در دفاع از باورهایشان در خود جای داده بود. در واقع ابعاد فضا و استانداردهای شهرهای مدرن امروزی حریم شاهچراغ را به پایگاه مردمی و شور انقلابی تبدیل نکرد بلکه باورهای مذهبی مردم این حریم را کانون توجه مردمی نمود.
در طول پیروزی انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، تغییراتی در حریم شاهچراغ صورت نگرفت. پس از اتمام جنگ رویکردهای عمران و آبادانی در شهرها با سرعت زیادی آغاز شد و در قالب طرح های فرادست و موضعی و موضوعی توسعه و عمران شهرها جهت گیری می شد.
در سال 1371 مهندسین مشاور نقش جهان-پارس در تکمیل طرح تفصیلی شیراز، طرح احیاء منطقه تاریخی فرهنگی شیراز را در حریم بافت تاریخی ارائه کردند. در این طرح بر ستون فقرات شهر (دروازه اصفهان تا خیابان حضرتی) بر دو مجموعه کریمخانی و شاهچراغ به منظور احیاء و توسعه بازار تاکید شد. در طرح پیشنهادی مذکور احیا و توسعه حریم ارگ و بازار مدنظر بود و تمرکز چندانی بر حریم شاهچراغ صورت نگرفت. تنها بخش پیشنهادی در نفوذ به حریم شاهچراغ اتصال مسجد نو و شاهچراغ با یک صحن مرکزی بود. (تصویر 1)
از ابتدای رونق گیری و اتکا به طرح های فرادست جامع و تفصیلی، این طرح ها چارچوبی را برای طرح های موضعی فراهم می آورد، اما طرح های فرادست در بافت های تاریخی به دلیل پیچیدگی و منحصر به فرد بودن هر بافت به طور عام قابلیت تعمیم پذیری نداشته و ندارند در نتیجه به منظور مدیریت و حفاظت هر چه بهتر و کاربردی ترِ بافت های تاریخی، نهاد شهرداری های کشور، شهرداری مناطق تاریخی را در هر شهر به عنوان منطقه ای جداگانه تشکیل داد.
پس از شکل گیری طرح های فرادست نظیر طرح احیاء منطقه تاریخی فرهنگی شیراز چنانچه توضیح داده شد، در سال 1377 به منظور توسعه موزون در بافت تاریخی شیراز و حساسیت حفاظت و توسعه و تحقق طرح های پیشنهادی، شهرداری منطقه تاریخی شکل گرفت. تمرکز بر پروژه ای با اسم امروزین بین الحرمین از حدود همین سال ها کلید خورد اما تا سال 1374 گذر میان دو حرم مطهر شاهچراغ و سید علاء الدین حسین، گذری پیاده بود. (تصویر 2)
در سال 1374 شهرداری شیراز بدون برنامه قبلی اقدام به تملک و تخریب کاربری های مجاور این گذر ارگانیک نمود و این گذر بدون برنامه قبلی تبدیل به محوری سواره رو گردید. پس از آن طرح ها و برنامه های مختلفی برای زمین بایر این محور پیشنهاد گردید از جمله پیش نویس طرح مهندسین مشاور معماری و شهرسازی آمود، نقش جهان، و… پس از فشارهای زیاد به شهرداری در سال 1384 کلنگ پروژه بین الحرمین پس از 10 سال تملک و تخریب زده شد و شرکت ایرانی-اماراتی التواصل سرمایه گذار بخش خصوصی پروژه بود.
به گفته شهرداری تنها 15 درصد از این پروژه بافت تجاری است که البته بخش اعظمی از ساخت وساز صورت گرفته تا کنون کاربری تجاری است، شاید حاکی از اهمیت جایگاه بخش تجاری بین الحرمین در نگاه مسئولین باشد!!! لازم به ذکر است قبل از اجرای پروژه بازارهای بین الحرمین و مابقی کاربری ها، این زمین های بایر که زمانی بافت اجتماعی تاریخی شیراز را در خود جای داده بود، به محل کهنه فروشی در گذر پیاده مردمی، مذهبی، اجتماعی بافت تاریخی شیراز تبدیل شده بود!!! (تصویر 3)
تفکر: فضاهای مذهبی و حریم فضاهای مذهبی در باور مسلمانان مکان سیر در انفس و غلبه اتمسفر روحانی فضاست، حال می توان با غلبه کاربری تجاری نامانوس با بافت مذهبی و تاریخی یک مکان زیارتی را اسما بین الحرمین خواند و رسما زوار را از سیر در انفس بازنمود و به سیر در آفاق تشویق. در چنین فضایی به نظر نمی رسد مخاطب زائر باشد بلکه سیاح است برای خرید مایحتاج و سوغات.
