بدون شک بادگیر یکی از مهمترین عناصر معماری خانه های سنتی در ایران، به ویژه در ناحیه مرکزی، است که ارزش های متعددی دارد. با ثبت جهانی شهر تاریخی یزد در سال 1396، بادگیر بعنوان عنصری با ارزش جهانی شناسایی شد. بدین جهت، شناسایی ارزش های بادگیر و حفظ و توسعه آن در شهر یزد اهمیتی دوچندان دارد. با تغییر جامعه مخاطب بادگیر، ارزش هایی که به بادگیر نسبت داده می شود در گذر زمان دستخوش تغییر شده است. همچنین گروه های متعدد ذینفع، ارزش ها و حتی ضد ارزش های متفاوتی به بادگیر نسبت می دهند. این تناقض و یا همسو بودن ارزش ها از نگاه گروه های مختلف تاثیر به سزایی در حفظ و توسعه بادگیر دارد. در پژوهش های انجام شده تا به امروز به چه (ضد) ارزش ها و گروه هایی توجه شده است؟ این امر چگونه وضعیت کنونی بادگیر ها را تحت تاثیر قرار داده است؟
پژوهش های انجام شده تا کنون غالبا به بررسی بادگیر و ارزش های آن از منظر متخصصان (معماری و شهرسازی) پرداخته اند. قریب به اتفاق این پژوهش ها، ارزش های کالبدی بادگیر -ساختار و عملکرد بادگیر- را بررسی کرده اند. در راس این موارد عملکرد اکولوژیک بادگیر به عنوان عنصر تهویه طبیعی غیر فعال می باشد. تحقیقات بسیاری در رابطه با نحوه عملکرد بادگیر و نحوه ارتقاء آن برای استفاده در خانه های سنتی و حتی خانه های جدید صورت گرفته است. علیرغم این تحقیقات و تاکید آنها بر ارزش های منحصر به فرد اکولوژیک بادگیر، همچنان شاهد تخریب بادگیر ها در اقصی نقاط کشور و شهر تاریخی یزد هستیم.
یکی از مهمترین دلایل این امر، بی‌توجهیِ به سایر ارزش ها و حتی ضد ارزش هایی است که سایر گروه های ذینفع به بادگیر نسبت می دهند. یکی از مهمترین گروه های ذینفع که در حفظ و توسعه بادگیر و همچنین تخریب آن نقش مهمی دارند، ساکنان خانه های دارای بادگیر هستند. با این حال پژوهش های انگشت شماری به بررسی نظر این گروه پرداخته اند. بنظر می رسد که وجود ضد ارزش هایی که این گروه به بادگیر نسبت می دهند منجر به ادامه روند تخریب بادگیرها شده است. متاسفانه در این زمینه اطلاعات کافی در دست نیست ولی با توجه به بررسی مختصر میدانی انجام گرفته توسط اینجانب، برخی ساکنان نقش تهویه هوای بادگیر را نسبت به سیستم های مدرن تهویه هوا غیرموثر دانسته و مجاری بادگیر را عامل نفوذ گرد و خاک و حشرات به ساختمان می دانند. به همین جهت برخی ساکنان مجاری بادگیر را می بندند و یا در صورت امکان بادگیر را بطور کلی تخریب می کنند. همچنین در برخی بناهای جدید، شاهد حضور بادگیر بعنوان عنصری صرفا تزیئنی و بدون عملکرد تهویه طبیعی هستیم (تصویر 1).
بنظر می رسد که بدون حل این اختلاف نظرات میان گروه های مختلف، امکان حفظ و توسعه بادگیر ها میسر نیست. برای سامان یافتن بادگیرها و توقف تخریب آنها، بایستی رویکرد مشارکتی به حفظ و توسعه ساختمان های بادگیردار بکار بسته شود و نظرات تمام ذینفعان اصلی در رابطه با (ضد) ارزش های بادگیر بررسی شود. بنابراین بایستی بجای توجه صرف به نظر متخصصان و ارزش های کالبدی بادگیر، به سایر ذینفعان و (ضد) ارزش های بادگیر نیز توجه شود و تحقیقات لازم در این زمینه صورت گیرد. چرا که امکان گفتمان و درک متقابل میان گروه های مختلف برای فهم بادگیر و (ضد) ارزشهای آن از ابعاد مختلف به نتیجه گیری و دستیابی به راه حلی پایدار منتج می شود.
