هدف یونسکو از ثبت آثار میراثی حفظ این سایت های میراثی با ارزش های جهانی است. سیاست یونسکو برای این منظور تعیین عناصر مهم و نوع ارزش آنها[1] است. تصمیم گیری صحیح در مورد این عناصر و ارزش های آنها تاثیر بسزایی در توسعه پایدار این سایت های میراثی دارد. چراکه برای باقی ماندن در لیست یونسکو، هر تغییری در سایت باید با توجه به این دو مسئله، عناصر مهم و نوع ارزش آنها، انجام شود. بدین ترتیب امکان حفاظت و توسعه همزمان سایت های میراثی میسر می شود. یونسکو در سال ۲۰۱۱، توصیه نامه «منظر تاریخی شهری» را ارائه کرد. در این توصیه نامه، مشارکت مردم بعنوان یکی از مهم ترین ابزارهای مدیریت سایت های تاریخی مطرح شد. همچنین یونسکو دستورالعملی شامل پنج مرحله برای توسعه پایدار سایت های میراثی مطرح می کند. در این دستورالعمل، مسئولان سایت های میراث جهانی دعوت به مشارکت ساکنان و ذینفعان اصلی برای تصمیم گیری در مورد عناصر مهم و ارزش های آن ها شده اند (مرحله دوم دستورالعمل).
یزد اولین شهر تاریخی ایران است که به ثبت جهانی سازمان یونسکو رسیده است. در مصاحبه های متعدد، مسئولان تاکید ویژه ای بر مشارکت مردم در ثبت شهر تاریخی یزد داشتند. در این راستا به بررسی تاثیر مردم در تصمیم‌گیری در مورد عناصر مهم و ارزش های آن ها می پردازیم. بدین منظوربه بررسی ارزش های مطرح شده برای بادگیر، بعنوان یکی از عناصر با ارزش جهانی، در اسناد ارائه شده به یونسکو پیش و پس از ثبت جهانی یزد می پردازیم. در این اسناد، از بادگیر در مرحله اول به عنوان عنصری برای تهویه هوا در کنار عناصری چون حیاط مرکزی و دیوارهای کلفت خشتی یاد شده است. در مرحله دوم بادگیر به عنوان سازه خشتی منحصر به فرد مطرح شده است. در موارد بسیار معدودی از خط آسمانی که بادگیر به همراه گنبدها و مناره ها برای شهر یزد می سازد، یاد شده است.[2] تمام این موارد در دروس دانشگاهی معماران و شهرسازان برای بادگیر مطرح می شوند. متاسفانه به نظر می رسد نظر مردم در مورد بادگیر و ارزش های یا ضد ارزش هایی که آنها به بادگیر نسبت می دهند در اسناد ارائه شده به یونسکو عنوان نشده است. پس از بررسی های نگارنده متاسفانه علی رغم تحقیقات متعددی که در رابطه با سیستم تهویه طبیعی و سازه خشتی بادگیر انجام شده است، هیچ تحقیقی در رابطه با نظر مردم و به ویژه ساکنان بافت تاریخی (مهمترین گروه متاثر و تاثیرگذار بر بادگیر) انجام نشده است. اما بی توجهی به نظر ساکنان چگونه در توسعه پایدار شهر تاریخی یزد موثر است؟
اکثر بادگیرهای شهر یزد در خانه (حریم خصوصی) ساکنان قرار دارند و جز ملک خصوصی آنها محصوب می شود. برای اطمینان از حفظ بادگیرهای موجود در سایت، سازمان میراث فرهنگی و سایر سازمان های مربوطه، قوانینی برای ساخت و ساز و تغییر در بناهای موجود در سایت تدوین کرده اند. تمام ساکنان و صاحبان بناهای واقع در بافت تاریخی باید از این قوانین تبعیت کنند. این در حالی است که نظر ساکنان در این قوانین اصلا لحاظ نشده است. در صورتیکه نظر ساکنان در تناقض با قوانین ارائه شده باشد، آنها تلاش می کنند که تا حد امکان قوانین را در نظر نگرفته و آنطور که تمایل دارند بادگیرهای خانه خود را تغییر دهند و یا تخریب کنند. بدین ترتیب، سازمان های مربوطه باید سیستم های کنترلی شدیدتری برای جلوگیری از آسیب و تخریب بادگیر لحاظ کنند. این به معنای صرف هزینه و انرژی بیشتر است. همچنین در این صورت، حفظ پایداری اجتماعی سایت به خطر میفتد. چراکه عدم مشارکت ساکنان در تصمیم گیری برای خانه هایشان، آنها را ترغیب به ترک بافت تاریخی می کند. بدین ترتیب، این مسئله می تواند منجر به کم ارزش شدن خانه های بافت تاریخی شود که در نهایت تنها قشر کم درآمد و آسیب پذیر اجتماع بدلیل مشکل مالی در این خانه ها ساکن شوند. این در حالی است که برای حفظ خانه های تاریخی، نگهداری و تعمیر آنها ضروری است و قشر کم درآمد، توان پرداخت این هزینه را نخواهند داشت. دولت نیز امکان تامین این هزینه را برای زمان محدودی خواهد داشت.
لازم به ذکر است که عدم مشارکت ساکنان و سایر دینفعان در سایت های میراثی فرایندی شکست خورده است که نتیجه آن در بسیاری از سایت های میراثی جهانی پس از گذشت سال ها دیده شده است.[3] به همین دلیل است که بویژه در سال های اخیر، یونسکو به مشارکت مردم در سایت های میراثی و حتی در تصمیم گیری در مهمترین مسائل سایت تاکید می کند.
